Татар исемнәре

Татар халкы элек-электән яңа туган сабыйга исем кушуга зур җаваплылык белән караган. Матур эчтәлекле, аһәңле, җиңел һәм анык әйтелешле исемнәр бирергә тырышкан. Исемнең җисеменә туры килүен теләгән һәм тәэмин иткән. Балага исем кушу – бик җаваплы зур һәм мөһим вакыйга. Менә шуңа кытай халык мәкалендә хаклы рәвештә: «Начар язмыш белән туу куркыныч түгел әле ул, ә менә начар исем алу – коточкыч», - диелә.

Дөньяга яңа туган сабыйга исем сайлаганда һәм кушканда, баланың матур, чибәр, якты-нурлы йөзле һәм якты күңелле булуын теләүне мотив итеп алып, аны чибәрлек-матурлыкны, пакьлек-сафлыкны, яктылык-матурлыкны белдерүче сүзләргә (антрополексемаларга) нигезләнеп ясалган исемнәр аша чагылдырганнар. Болгар-татарларда бу функцияне төрки чыгышлы күрекле, күркәм, чибәр, матур, сылу, гүзәл, чута («нур», «якты»), балкыш, ямь антрополексемалары; фарсы чыгышлы раушан («нурлы», «якты», «яктыртучы»), фруз ~ фруза («яктыртучы, нурландыручы, балкытучы»), зифа һ. б. исем компонентлары башкарганнар.

Болгар-татарларда сылу («гүзәл, матур, зифа») сүзе элек-электән хатын-кыз исеме (Сылу) булып йөргән һәм кушма төзелешле ир-ат һәм хатын-кыз исемнәре ясаучы исем компоненты булып кулланылган: Сылубай, Сылубәк, Сылухан ир-ат исемнәре; Айсылу, Сылугөл, Гөлсылу, Байсылу, Миңсылу, Таңсылу, Шәмсесылу (Щәмсылу), Сылуназ, Сылуниса, Сылуҗиһан һ. б. хатын-кыз исемнәре.

Урта гасырларда (X–XVII йөзләрдә) тарихи антропонимиконыбызны тәшкил иткән байтак кына кеше исемнәрен (башлыча болгар-татар исемнәрен) күрше фин-угыр халыклары (удмуртлар, марилар, мордвалар), славяннар (руслар, украиннар, белоруслар һ.б.) кулланышка алганнар. Төрки телләрнең күбесенең, шул исәптән татар теленең дә, башлыча Ислам дине йогынтысында гарәп исемнәре белән тулылануына урта гасырларда фарсы теле шактый нык булышлык-арадашлык иткән. Болгар дәүләтенең Урта Азия, Иран һәм башка Шәрык илләре белән борынгы заманнардан ук башланган дәвамлы сәүдә һәм культура багланышлары аркылы болгар-татар теленә, ә соңыннан исә, Алтын Урдада һәм Казан ханлыгы чорларында, татар теленә байтак кына фарсы сүзләре һәм кеше исемнәре (мәсәлән, Бану, Бәһрам, Гәүһәр, Гәүһәршат, Гөлзадә, Гөлнара, Гөлсинә, Гөлзифа, Гөлназ, Гөлшат, Гөлҗиһан, Гөлчирә, Диләрә, Дилә, Дилназ, Диләфруз, Дираз, Лалә, Маһи, Маһия, Наһар, Нияз, Пакизә, Раушан-Раушания, Рушат, Рәния, Рөстәм, Сәрвәр, Фәрһад, Фәйрүз-Фәйрүзә, Фирәзә, Хуҗи-Хуҗия, Шаһбаз, Шаһигардан, Шаһимәрдан, Әсфәнди­яр, Җиһангир, Җиһанша, Һәнүз, Һәнүзә һ.б.) кергән.

Татар исемнәре хәзинәсендә меңнән артык ел дәвамында саф төрки-татар исем компонентлары белән гарәп һәм фарсы телләреннән кергән исем компонентлары үзара кушылу аркасында кушма исемнәр барлыкка килгән. Әйтик, Айназар, Акназар, Илморат, Ишморат, Колгали, Колсәет, Колшәриф, Коләхмәт, Миңлегаян, Галимбәк, Гайшәбикә, Дәүләтбай, Дәүләткилде, Муллагол, Рахманкол, Мөхәммәтхан, Ханмөхәммәт, Нурсылу, Әсмабикә, Әмирхан, Әхмәтхан, Әхмәтҗан, Айгөл, Айназ, Илназ, Акхуҗа, Бикморза, Илморза, Ишморза, Иркәбану, Шаһнияз, Ишнияз, Миңлегөл, Гөлбикә, Гөлүсә, Дилүс, Маһисылу, Маһикамал, Маһибәдәр, Маһинур, Гаделҗан, Галимҗан, Закирҗан, Зәкиябану, Камербану, Нур­задә, Фаягөл, Хәсәнша, Бибинур, Бибиҗамал, Былбылниса, Ниязгали, Таҗетдин, Ширгали, Шәмсеҗиһан һ. б. исемнәр әнә шул юл белән ясалганнар.

Төрки телләрдәге ике компонентлы кушма төзелешле исемнәр модель-системасы кеше исемнәрен чиксез төрлеләндерергә мөмкинлек бирә һәм шәхесне хөрмәтләп, олылап, сурәтләп-тасвирлап әйтү-атау формаларын барлыкка китерә. Чагыштырыгыз: Сылу: Айсылу, Миңсылу, Нурсылу, Таңсылу, Байсылу, Сылубикә, Сылугөл, Сылуназ, Сылуниса, Сылуҗиһан; Әхмәт: Вәлиәхмәт, Галиәхмәт, Миңлеәхмәт, Нуриәхмәт, Зыяәхмәт, Саниәхмәт, Шаһиәхмәт, Әхмәтгәрәй, Әхмәтзакир, Әхмәтвафа, Әхмәтсафа, Әхмәтҗан, Әхмәтһади, Сәхипҗамал, Гарифҗан һ.б. Хәзерге яшь буынга мондый тасвирый сурәтле күркәм исемнәребезне кушмыйбыз диярлек...

Исламның Аллаһыны олылауга багышланган, илаһи сыйфатларын, атрибутларын белдерүче эпитетлардан гыйбарәт исемнәр бар. Мәсәлән, Азамат («бөек, шөһрәт, дан»), Басыйр («барсын да күреп торучы»), Барый («бар итүче, яратучы, тудыручы, иҗат итүче»), Вахит («бердәнбер»), Ваһап («тереклек бирүче, гомер бүләк итүче»), Вәли («хакимлек итүче һәм яхшы бәндәләрнең дусты»), Газиз («кодрәтле, көчле; кадерле»), Газим («бөек, югары дәрәҗәле»), Гали («һәрнәрсәдән өстен һәм бөек»), Гаффар («гөнаһ-хаталарны гафу итүче, кичерүче, ярлыкау­чы»), Даян («кылган эшләренә күрә җәзасын бирүче»), Заһир («күренек­ле»), Кави («көчле, куәтле, киң кодрәтле»), Кадыйр («кодрәтле, һәрнәрсәгә көче җитүче»), Касыйм («бүлеп бирүче, өлеш чыгаручы»), Каюм («бер дә үзгәрмәүчән, тотрыклы»), Кәбир («олы, бөек»), Кәрам («юмарт, киң күңелле»), Кәрим («юмарт, рәхимле»), Латыйф («шәфкатьле, игелекле, мөлаем»), Моталлип («җавапка тартучы»), Мәннан («чиксез рәхимле, нигъмәт бирүче»), Мәннаф («өстен, иң югары»), Мәҗит («данлы, мактаулы, вөҗданлы зат»), Насыйр (ярдәм бирүче, яклаучы»), Рахман («рәхимле, шәфкатьле, миһербанлы»), Рәхим («мәрхәмәтле, рәхимле, аяучан»), Рәззак («ризык бирүче, туен­дыручы”)), Рәкыйп («барын да күреп торучы»), Сабир («түзем, сабыр»), Самат («мәңге яшәүче»), Саттар («гафу итүче, кичерүче»), Сафи («саф, чын»), Сөббух («олы, данлы, мактаулы), Сөбхан ("дан, мактау»), Фәттах («ачучы»), Хак («барлыгына шик булмаган, чын зат»), Халикъ («яратучы, бар кылучы»), Харис («саклаучы, яклаучы»), Хәер («изгелек кылучы»), Шәкүр («шөкер итүче»), Җәббар («зур көч-куәт иясе», «кодрәтле»), Җәлил («олылык хуҗасы»), Җәмил («күркәм, матур, чибәр»), Һади («туры юл күрсәтүче»), Әхәт («бер генә, тиңдәше юк») һ. б.

Татарларда, XX гасырның 80 нче елларыннан башлап, кыз балаларга: Айсылу, Айгөл, Айназ, Алия, Галия, Гөлүсә, Гөлназ, Гөлйөзем, Гөлшат, Гөлзадә, Гөлнара, Гөлчәчәк, Гүзәл, Илсөяр, Иркә, Иркәгөл, Ләйсән, Лилия, Нурия, Зөлфия, Әлфия, Гөлфия, Таңсылу, Гөлсинә, Нурзадә, Фәния, Фәнзилә, Фәнзия, Ләйлә, Чулпан, Лалә, Сөмбел, Миләүшә, Фәридә, ир балаларга: Айнур, Айбулат, Айдар, Айрат, Булат, Нурбулат, Ирбулат, Алмаз, Ирек, Азат, Илгизәр, Илдар, Илшат, Илнур, Илсур, Илфат, Рөстәм, Фәнзил, Фәнис, Фәннур, Фәрит, Нуршат, Нурлан, Равил һ. б. кебек исемнәр кушу аерата ешайды, активлашты. Боларның күбесе – зәвыклы, җыйнак-җиңел әйтелешкә, матур мәгънәгә ия, заманча милли исемнәр. Әмма шәһәр һәм авылларыбызда бертөрле исемнәребезнең артык күбәеп-ишәеп китүе коллективта аралашу, шәхесләрне атау, аларга эндәшү процессында кыенлыклар китереп чыгара. Исем үзенең төп функциясен – шәхесне аерып, аныклап, индивидуальләштереп-конкретлаштырып атау-номинацияләү функциясен тиешенчә башкара алмый.

Татар теле – бөтендөнья күләмендә кеше исемнәренә иң бай, кеше исемнәре хәзинәсе иң мул булган телләрнең берсе. Татар исемнәре сүзлеге авторы Г.Ф. Саттаров кеше исеме турында болай ди: "Кеше исеме – шәхес турында вакыт чикләрен белми торган тарих хәбәрчесе, аның мәңгелек үлемсез ядкаре, хатирәсе”.

Исемнәребез мәгънәле, күркәм булсын!

Ир — атлар өчен:

А хәрефенә башланган исемнәр

Абдулла — Аллаһ колы

Азамат — рыцарь, баһадир, герой, кыюлык

Азаматулла — Алланың батыр, кыю бәндәсе

Азат — ирек, ирекле, хөр

Айбарс — ай+барс

Айбулат — ай+булат

Айгали — ай кебек бөек, югары

Айдар — айлы, ай сыйфатлы

Айзадә — Ай кебек бала

Айзат — ай+зат. Ай кебек күркәм

Айнур — ай+нур. Ай нуры

Айрат — Алтайда яшәүче ойрат (монголча ой «урман»+арат «халык» сүзләреннән) халкының элекеге антонимы. Айрат исеме монголча хайрат (кадерле, сөекле) сүзеннән яки гарәпләрнең Хайрат (байлык, изгелекләр) исеменнән ясалган Акбулат — ак+булат Алмаз — асылташ

Ансар — ярдәмчеләр, яраннар, тарафдарлар, юлдашлар

Арслан — арыслан

Аслан — к. Арыслан

Асман — күк, күк йөзе

Асыл — бик яхшы, кыйммәтле, күркәм, матур, асыл затлы

Аяз — болытсыз, кояшлы көн, зирәк, ачык хәтерле, зиһенле

Ә хәрефенә башланган исемнәр

Әбрар — тәкъва кеше

Әбүгали — Гали атасы

Әбүзәр — кырмыска атасы, атаклы сахәбә исеме

Әбуләес — арыслан атасы

Әбьяз — ак төстә

Әгъдәл — иң гадел

Әгъраф — танылган, күбрәк белүче

Әдиб — әдәпле

Әдһәм — кара кеше

Әзкар — зекер итүче

Әзһәр — ак, якты йөзле, нурлы

Әйсәр — җиңел

Әксәм — тук

Әлбаб — акыллы

Әлзәм — бик кирәк

Әмин — имин, ышанычлы

Әмир — боеручы, әмер бирүче башлык

Әнвәр — бик нурлы

Әнгам — иң нигъмәтле

Әндәр — бик сирәк

Әнәс — ачык йөзле, шат

Әнзаф — бик пакь

Әһли — гаиләле

Әнсар — ярдәм итүче

Әсгар — бик кечкенә

Әсгать — бик бәхетле

Әсәд — арыслан

Әсәл — бал

Әсләф — әүвәлгеләр

Әсләх — бик төзек, бик яхшы

Әсфәндияр — борынгы Иран эпосы каһарманы

Әсфәр — сары

Әтфал — яшь балалар

Әфзал — иң яхшы

Әфкәр — фикерләүче

Әфсәх — оста телле, матур сөйләүчән

Әфтәх — ачучы, җиңүче

Әхмәди — мактаулы

Әхмәт -мактаулы

Әхмәтвәли

Әхмәтгали

Әхмәтгариф

Әхмәтгата

Әхмәтгәрәй

Әхмәтҗан

Әхмәтсафа

Әхсән — күркәмрәк

Әхтәм — хөкем итүче

Әхъяр — яхшырак

Әһвән — йомшаграк, басынкырак

Әшрәф — хөрмәткә лаек

Әюб — тәүбә итүче. Пәйгамбәр исеме

Б  хәрефенә башланган исемнәр

Бабахан — өлкән хан

Байбәк — бай, мал-мөлкәтле бәк

Байтуган

Бакир — иртә, тиз өлгерүче

Басыйр — үткер күзле, күңел күзе белән күрүче, зирәк

Батыр — баһадир

Батырхан

Баязид — өстен булучы

Баһир — ачык, якты, нурлы, матур, асыл, гүзәл

Бәдгый — тиңсез гүзәл

Бәдил — алмаш

Бәдретдин — диннең тулган ае

Бәдри — тулы ай кебек, иртә, иртәнге вакыт, иртәчел

Бәдринур — тулы ай

Бәдрислам

Бәкер — дөя баласы, яшь, саф

Бәкир — иртә җитлеккән, тиз үскән

Бәкр — дөя баласы, яшь дөя

Бәһи — матур, гүзәл

Бәхтияр — бәхетле, бәхет белән дус, бәхетле яр

Бәшир — шатлыклы хәбәр китерүче

Бәян — телне яхшы белү, ачык билге, дәлил

Бикбулат

Биктимер

Билал — сәламәтләндерүче, бай-таза итүче, төзәтүче

Борһан — дәлил, хакыйкать, дөреслек, исбатлаучы

Булат — гарәп телендә булат сүзе «яхшы корыч» дигән мәгънә белдерә

Бүләк

В хәрефенә башланган исемнәр

Вәгыйзь — вәгазьләүче, әхлак өйрәтүче, үгетләүче

Ваҗиб — тиеш, кирәкле

Вазыйх — ачык, анык

Ваиз — вәгазьләүче, үгет-нәсихәт бирүче, оратор

Вакыйф — хәбәрдар, белемле, акыллы, аңлаучы, белүче, эшнең төбенә төшенүче

Варис — мирас алучы

Васигь — киң, иркен, киң күңелле

Васыйл — теләккә ирешүче, кавышучы, кушылучы, дуслаштыручы

Вафа — тугьрылык, вәгъдәне үтәү

Вафи — сүзендә торучы, тугъры, тотнаклы

Вафир — киң күңелле

Вәгиз — вәгазь сөйли

Вәдүт — яратучы, сөеп яратып торучы

Вәзигъ — җайлаучы, көйләүче, төзәтүче

Вәзир — министр, вәзир

Вәкил — вәкәләтле, ышанып эш тапшырылган ярдәмче

Вәккас — тунаучы яки тозак

Вәли — ия, хуҗа, яклаучы, туган, кардәш, әүлия, изге

Вәлид — ир бала, нәсел, токым

Вәлиәхмәт

Вәлиҗан

Вәлим — кунак, күңелле мәҗлес, туй

Вәлимөхәммәт

Вәлирахман

Вәлиулла — Аллаһының дусты

Вәлихан

Вәрак — яфрак

Вәсил — аерылмас дус,  көтә белүче

Вәсим — бик чибәр, сөйкемле, гүзәл

Вәсыйл — килүче

Вәҗиһ — матур, гүзәл, чибәр йөзле

Вөҗдан — намус(лы)

Г хәрефенә башланган исемнәр

Габбас — кырыс

Габделбакый — Мәңгелекнең (Аллаһның) колы

Габделбарый — Барлыкка китерүченең (Аллаһның) колы

Габделбәр — сүз тыңлаучан кол, хезмәтче

Габделваһап — тереклек бирүче, гомер бүләк итүченең (Аллаһның) колы

Габделварис — мирас бирүченең (Аллаһның) колы

Габделвахит — Бердән-бернең (Аллаһның) колы

Габделвәли — Изгенең (Аллаһның) колы

Габделгазиз — Кадерле, хөрмәтле, кодрәтленең (Аллаһның) колы

Габделгазим — югары дәрәҗәленең (Аллаһның) колы

Габделгали — Гали (бөек) колы

Габделгалим — укымышлы, белемле кол

Габделгани — мал-мөлкәтле кол, бай кол

Габделгафур — Ярлыкаучының, кичерүченең (Аллаһның) колы

Габделгаффар — барысын да гафу итүченең (Аллаһның) колы

Габделәхәт — Бердән-бернең (Аллаһның) колы

Габделҗәббар — Бөек кодрәтленең (Аллаһның) колы

Габделҗәлил — Бөек һәм Данлының  (Аллаһның) колы

Габделҗәмил — Күркәм, матурның    (Аллаһның) колы

Габделкави — Куәтленең (Аллаһның) колы

Габделкадыйр — Кодрәтленең (Аллаһның) колы

Габделкаһһар — чиксез көчленең (Аллаһның) колы

Габделкаюм — Уяуның (Аллаһның) колы

Габделкәбир — Бөекнең (Аллаһның) колы

Габделкәрим — Юмарт, Рәхимленең (Аллаһның) колы

Габделкотдус — бик изге кол

Габделлатыйф — Мөлаемленың колы, мәрхәмәтленең (Аллаһның) колы

Габделмалик — Хакимлек итүченең, Боеручының (Аллаһның) колы

Габделмәҗит — Данлының, мактаулының (Аллаһның) колы

Габделмәннан — чиксез рәхимленең (Аллаһның) колы

Габделмөэмин — Мөэмин колы

Габделһади — туры юл күрсәтүченең (Аллаһның) колы

Габделнасыйр (Габденнасыйр) — ярдәм бирүче, яклаучының (Аллаһның) колы

Габделфәттах — Ачучының (Аллаһның) колы

Габделхак — Хак (Аллаһ) колы

Габделхаликъ — Яратучы, барлыкка  китерүченең (Аллаһның) колы

Габделханнан — Шәфкатьленең колы

Габделхафиз — Саклаучы, Яклаучының колы

Габделхәбиб — Сөекленең (Аллаһың) колы

Габделхәбир — Белекле, хәбәрдар колы

Габделхәй — Мәңге үлемсезнең колы

Габделхәким — акыллы, хикмәтле, белемле кол

Габделхәлим — яхшы күңелленең (Аллаһның) колы

Габделхәмит — Мактаулының (Аллаһның) колы

Габделшакир — Шөкер итүче (Аллаһ) колы

Габдерахман (Габдрахман) —      Ярлыкаучы, Гафу итүченең (Аллаһның) колы, Мәрхәмәтленең, Рәхимленең колы

Габдерәззак — ризык бирүченең, туендыручының (Аллаһның) колы

Габдерәкыйп — барын да күреп торучының (Аллаһның) колы

Габдерәуф — Рәхимленең, Кызганучының (Аллаһның) колы

Г абдерәхим — Рәхимле, Шәфкатьленең (Аллаһның) колы

Габдерәшид — Туры юлдан баручының, барысын да белүченең (Аллаһның) колы

Габдессабир — Түземленең, сабыр итүченең (Аллаһның) колы

Габдессамат — Мәңге яшәүченең (Аллаһның) колы

Габдессаттар — Гафу итүченең (Аллаһның) колы

Габдессәлам — исәнлек, сәламәтлек бирүче, коткаручының (Аллаһның) колы Габдешшәкүр — бик шөкер итүченең (Аллаһның) колы

Габдулла — Аллаһ колы

Габит (Габид) — гыйбадәт кылучы, табынучы, хезмәт күрсәтүче, кол

Габьгабь — ата болан, яшьлек

Гавәнә — озын хөрмә агачы

Гадел — туры, турылыклы, намуслы

Гаден — оҗмах исеме

Гадил — турылыклы, дөрес хөкем итүче, гадел (Адил, Әдил, Азил)

Гаднән — оҗмах бакчасының ике сакчысыннан берсе

Газали — антилопа, матур, сөйкемле, зифа буй-сынлы, көчле

Газәл — болан (газель)

Гази — газават кылучы, сугышчы

Газиз — хөрмәтле, кадерле, көчле

Гаййад — алмаш

Гаййәм — бик яхшы хәлдә булучы, яшәүче

Гайса — Аллаһ коткара. Пәйгамбәр исеме.

Гакыйль — акыллы, акыл иясе

Галә — өстенлек, дәрәҗә

Гали — бөек, олы, югары дәрәҗәле, кыйммәтле

Галиәсгар — кече

Галькамә — ачы җимеш (колоквинт)

Гамәл — әш, хезмәт, гамәл

Гамид — омтылучы, башлык

Гамил — эшләүче, хезмәт иясе, эшчән

Гамир — төзек, бөтен, җитеш, чәчәк аткан, бик шәп

Гаммәр — ныклы, иманлы, күп гыйбадәт кылучы

Гамр — тереклек, тере булу

Ганбәсә — арыслан

Ганҗәд — йөзем

Гани-бай

Ганнәб — йөземле, йөзем сатучы

Гантәра — батыр, кыю

Гарабә — агач исеме

Гараби — гарәп

Гариф — белүче, танучы, хәбәрдар, укымышлы, акыл иясе

Гарфәҗә — хуш исле үлән исеме

Гасил — баллатучы, бал кушучы

Гасим — начардан тыючы

Гасыйм — саклаучы, тыючы

Гата — бүләк

Гатиф — нечкә хисле, тиз әсәрләнүчән, ягымлы, мәхәббәтле, берәүгә мәхәббәт тотучы, дуслык тарафдары

Гаттар — чәчәк суы, хушбуйлар ясаучы

Гатуф — бик шәфкатьле, йомшак күңелле

Гаувәм — оста йөзүче

Гаүн — ярдәм, ярдәм итүче

Гаүф — арыслан, хуш исле үлән исеме, агач исеме

Гафи — гафу итүче, кичерүче, сау-сәламәт

Гафиф — абруйлы, әдәпле, намуслы, гыйффәтле

Гафият — тәннең сәламәтлеге, исәнлек-саулык, гафу итүчеләр, кичерүчеләр

Гашик — сөюче

Гаяз-ярсулы

Гаян — билгеле, танылган, күзгә күренеп тора торган, ап-ачык

Гаяр — гайрәтле

Гаяс — коткаручы, ярдәм итүче

Гәрәй — һәвәслек, теләк, омтылыш, лаеклы булу, кальга

Гизам — бөеклек

Гиззәт — хөрмәт, көч-куәт

Гомәр — гомер, яшәү, яшәүчән. Икенче хәлифә исеме

Госман — дорфа чебеше. Өченче хәлифә исеме.

Гөлүс — гөл булып үс (үсә)

Гыйлаҗ — дәвалану, дәва, дару, әмәл, чара

Гыйльфан — кырыс, таза, куе чәчле

Гыймад — терәк, таяныч

Гыймран — төзек, төзеклек, бөтенлек, мәдәният, цивилизация, прогресс

Гыйрфан — аң-белем, мәгърифәт, яктылык

Гыйсан — саклаучы, тыючы

Гыйффәт — яхшылык, гаделле, сафлык, пакьлек, гөнаһсызлык

Гыяс — ярдәм коткару

Д хәрефенә башланган исемнәр

Дабир — җитәкче, акыл бирүче, укытучы, тәрбияче

Давыт (Дауд) — сөекле, үзенә җәлеп итүче. Пәйгамбәр исеме

Дагый — чакыручы, өндәүче, вәгазьләүче, дога кылучы

Даниял — Аллаһ бүләге яки Аллаһның якын кешесе

Данияр — белемле, акылы

Даһи — зур акыл иясе, алдан күрә белүче, иң югары иҗатчы

Дилдар — сөекле, сөелгән, күңелне тоткын итүче, кыю, батыр

Дилияр — күңел дусты, күңел сөючесе

Дилфар — яктылык чәчүче күңел, акыл

Дилшат — шат күңелле

Дильяр — күңел дусты, яры

Динислам — дин+ислам, ышанып буйсыну

Дәлил — танык, билге, дәлил, исбат итү, юл күрсәтүче, юлбашчы, җитәкче

Дәмин — яхшыручы, яхшыра торган, көчле, җитез

Дәрис — дәрес бирүче, укытучы

Җ хәрефенә башланган исемнәр

Җәбәлә — кечкенә тау,ныклы, каты

Җәбир — ныгытылган, төзәтелгән, төзәтүче, ныгытучы

Җәвид — киң күңелле, юмарт

Җәгъфәр — инеш, чишмә

Җәләлетдин — иң көчле дин тотучы

Җәлил — олы дәрәҗәле, хөрмәтле

Җәмалетдин — динне яхшы тотучы

Җәмил — матур

Җәрһәд — кызу йөрүче, актив

Җәүдәт — яхшы сыйфатлы

Җиһангир — ил ире

Җиһаншаһ — ил шаһы

Җүбәйр — кечкенә

Җәбир

 З хәрефенә башланган исемнәр

Заим — башлык, җитәкче

Заир — күрешергә килүче, зиярәт кылучы

Закир — телгә алучы, искә алучы, Аллаһны мактап искә төшерүче, зекер итүче

Заһид (Заһит) — изге, тәкъва, тыйнак, суфый, аскет

Заһир — ачык, нур чәчеп, ялтырап торучы, чәчәк атучы, чибәр, матур

Заһретдин — диннең чәчкәсе, кыйммәте

Зараф — тапкырлык, матурлык, нәзакәтлек, ягымлы сөйләүче

Заригъ — игенче

Зариф — ягымлы, нәзакәтле, чибәр, ягымлы итеп сөйләүче, тапкыр, үткен телле кеше, чәчән

Зарраф — матур сөйләүче, тапкыр сүзле

Заффар — җиңүче Зәбир — ныклы, көчле, куәтле, даһи

Зәет — үсеп баручы, артыграк, зуррак, яхшырак

Зәйнетдин — дин зиннәте

Зәйни — бизәкле, бизәлгән

Зәйтүн — зәйтүн агачы, гөле

Зәйфән — озын, хәрәкәтчән

Зәйфәр (Зәйнелфәр) — зиннәт иясе

Зәкәрия — Аллаһ хәтерләде, Алаһны онытмаучы кеше, Аллаһны зикер итүче. Пәйгамбәр исеме

Зәки — ярдәмчел, шәфкатьле, игелекле, зирәк, үткен, сәләтле

Зәмил — дус, иптәш, коллега

Зәһи — ялтырап торган, ачык

Зәһран — бик ак, якты йөзле, нурлы

Зәфәр — җиңүче

Зәфәян — җитез

Зәфир — ярдәм итүче

Зиафәт — кунакчыллык, ачык йөзлелек

Зиһат — пакьлек

Зиннәт — бизәк, затлы әйбер

Зиннур — нур иясе, нурлы, нур-бизәк

Зирәк — үткен акыллы

Зифән — озын

Зияд — үсү, арту, күбәю, көчәю

Зияр — хаҗ кылучы, зиярәт итүче

Зиятдин — диндар

Зөбәер — көчле, акыллы

Зөлал — саф, чиста, үтә күренмәле, тонык су

Зөлкарнаен — куш мөгезле

Зөлкәфил — ышаныч иясе

Зөлфәт — таң алды, мәхәббәт иясе

Зөлфир — өстенлек, артыклык иясе, бөдрә чәчле

Зөфәр — җиңүче

Зүбәйд — май йомарлагы

Зүһәйр — кечкенә чәчәк, кечкенә бизәк, кечкенә ак йөзле, нурлы

Зүрайк — зәңгәр күзле

Зүркан — зәңгәр күзле

Зүфәр — батыр, юмарт, башлык

И хәрефенә башланган исемнәр

Ибраһим — халыклар атасы. Гарәпләрнең һәм яһүдләрнең уртак бабалары Авраам (Абрахам) «Халыклар атасы» исеменнән. Тәүраттагы Авраамның ассириялеләр теленнән туры тәрҗемәсе — «минем атакаем югары».

Игълам — белдерү, аңлату, аңлатма

Идрис — өйрәнүче, укучы

Изфәннә — хәрәкәтчән

Изһар — күрсәтү, ачып салу, белдерү

Икъбал — бәхет, уңыш

Илгиз (Илгизәр) — ил гизүче, сәяхәтче

Илдан — ил даны, ил мактанычы

Илдар — илле, ватанлы, ил башлыгы

Илдус — ил дусты, илен сөюче

Илдәнур — илдә нур, илнең нуры

Илзат — ил кешесе

Илназ — ил+наз

Илнур — ил нуры

Илсаф — ил+саф

Илфак — илнең пакь, саф кешесе мәгънәсендә

Илфат — ил дусты

Илһам — дәрт, иҗади дәрт, рухлану

Илшат — ил+шат

Ильяс — пәйгамбәр исеме

Иман — ихлас ышану, инану

Имтияз — башкалардан аерылып тору, өстенлек

Ингам — нигъмәт бирү, сыйлау, яхшылык итү

Инсаф — инсафлылык, тәртиплелек, намуслылык

Инфаз — үтәү, җиренә җиткерү, әшкә ашыру

Инфак — туйдырып тору чыгымнары

Ирек — азатлык, хөрлек

Ирфан — аң-белем, мәгърифәт, тәрбия

Иршат — туры юлга кертү, юлбашчылык, җитәкчелек итү, күрсәтмә бирү

Искәндәр — ирләрне яклаучы

Ислам — буйсыну, Аллаһыга буйсыну, күндәмлек, мөслим, мөселман, сәламәт, сау, төзек

Исмәгыйл — Аллаһ Үзе ишетә мәгънәсендә

Исрафил — көрәшчел, сугышчан. Фәрештә исеме

Исхак — көлде, ул көләчәк

Ихлас — керсез күңел, турылык

Ихсан — игелек, яхшылык, ярдәм, булышлык

Ишнур — иш+нур

Ишрак — яктырту, нурландыру, нур

Й

Йосыф — Аллаһ тарафыннан арттырылган, өстәлгән, күркәмлек, гүзәллек иясе, пәйгамбәр исеме

К

Кабил — кабул итүче

Кабиса — зур башлы, җитез, актив

Кабиш — куй тәкәсе

Кави — көчле

Кавим — туры, төз, дөрес, хак, чын

Кавис — җәя

Кадак — казык йолдыз

Кадәм — адым

Кадим — борьшгы

Казыйм — ачуны йотучы

Каид — җитәкче

Каил — әйтүче

Каим — аяк өстендә булучы

Кайс — көч, катылык

Калим — сөйләүче

Камал — тулылык, өлгергәнлек, һәрьяктан жңтлеккәнлек, кимчелексез, камил

Камәр — ай

Камил — тулы, бөтен, мөкәммәл килгән, һәрьяктан җитешкән

Камус — океан

Канбәр — дару үләне исеме

Кандар -кирәкле

Кандил — люстра

Кари — китап укучы, Корьәнне яттан белүче, Корьән хафиз, борынгы төрки телдә кари — карт (кеше), аксакал

Кариб — якын, кардәш, туган

Карибулла — Аллага якын

Касыйм — бүлүче, өләшүче, уртаклашучы

Катәдә — агач исеме (трагакант)

Кафи — булдыклы

Кәбир — олуг

Кәгъб — май кисәге, сөт өсте

Кәләдә — каты җир

Кәмаләтдин — динне яхшы тотучы

Кәмаль — җитешкәнлек, өлгергәнлек

Кәрам — юмартлык, киң күңеллелек, изгелек

Кәрамәт — могҗиза

Кәрим — хөрмәтле

Кәсир — малы яки туганнары күп булучы

Кәтиб — язучы, секретарь

Кәүсәл — яшәүче, көймәнең арткы өлеше

Кәүсәр — җәннәт чишмәсенең исеме, муллык, баллы ширбәт

Кәфил — тәрбияче

Кәшиф — яңалык ачучы, уйлап табучы

Кирам — данлы юмарт

Корбан — фида кылучы

Корбат — якын булу

Котбетдин — дин котыбы

Кусәм — бүләк бирүче, мал бирүче

Кутбә — үлән исеме

Күлсүм — тулы битле

Күмәйл — кечкенә

Камил

Кыям — яңадан терелү, аягүрә тору

Л

Латыйф — ачык йөзле, мөлаем, шәфкатьле, гүзәл,  нәфис, шаян, үткен, күңелле

Ләбиб — акыллы, зирәк

Ләес — арыслан, тәм татып караучы

Ләзиз — татлы

Ләзим — кирәк

Ләйс — батыр, көчле, ныклы, арыслан

Локман — караучы, туйдыручы

Лотфулла — Аллаһның мәрхәмәте

М

Маил — авышучы, үзгәрүчән

Максуд (Максут) — теләк, ният, омтылыш, максат, теләп, көтеп алынган

Малик — байлык иясе, хуҗа, ил хуҗасы, патша

Маһир — оста, мастер, һөнәр иясе, җитез, уңган, булдыклы

Маһиян — айга мөнәсәбәтле

Маһияр — ай кебек гүзәл яр

Маннур — нур чишмәсе, нурлы, саф сулы чишмә

Мансаф — инсафлы, тәртипле, турылыклы, гаделлекле

Мансур — җиңүче, өстен чыгучы

Мәбгус — вәкил

Мәбрук — хуп күрелгән

Мәбрүр — мәрхәмәтле, яхшы, диндар, тәкъва

Мәгаз — сыенучы

Мәгъзүр — гөзерле

Мәзһәр — күренеш, тышкы кыяфәт, күрсәтеп бирү

Мәкъсуд — омтылыш, теләк, ният

Мәлих — сөйкемле, ягымлы, гүзәл, татлы

Мәмли — туп-тулы бәхетле

Мәмнүн — разый, шат

Мәһди — дөрес юлга өнди

Мәнзил — дәрәҗә, өй

Мәнзүм — тезмәле, үлчәүле

Мәннәф — өстенлек

Мәрван — чишмә суы белән тутырылган савыт

Мәргән — аучы, төз атучы, снайпер

Мәргуб — телән алынган

Мәрдан -ир егет

Мәрдегалләм — күп укыган ир-егет

Мәрди — батырлык, кьполык, ирлек, егетлек

Мәрдиислам — мәрди+ислам

Мәрҗән — әнҗе, коралл, мәрҗән

Мәрзи — күңелгә ятышлы, ягымлы

Мәрхәмәт

Мәсгут — бәхетле, игелекле

Мәснәви — икелек саны, игезәк, игезәкләрнең берсе

Мәснүн — шома, тигез

Мәсрур — шатланган, сөенгән, куанган

Мәүҗүд — бар булган, яшәүче

Мәүләви — зур белемле

Мәүлүд — яңа туган бала

Мәүһәб — бүләк

Мәүһиб — бүләк ителгән

Мәүсил — очрашучы

Мәүсүк — ышанырлык

Мәүсуф — яхшы сыйфатка ия булган

Мәхбүб — сөелгән, яратылган

Мәхдүм — остаз, хуҗа, эш бирүче

Мәхмүт — макталган, мактаулы

Мәхмүтбай — мәхмүт+бай

Мәхмүтбәк — мәхмүт+бәк

Мәхмүтгали — мәхмүт+гали

Мәхмүтсолтан — мәхмүт+ солтан

Мәхмүтхан — мәхмүт+хан

Мәхсун — ныгытылган

Мәхфүз — сакланулы, ядь ителгән, күңелгә алынган

Мәшһур — шөһрәтле билгеле

Миңабетдин — дин атасы

Миңлегали

Миһман — кунак

Минһаҗ — тоткан юл

Минһәл — бик юмарт

Миннияр — ярдәм итүче, яхшылык кылучы дус, иптәш

Миргази — изге юлда көрәшүче әмир

Миргазиз — кадерле әмир

Мирзаҗан — затлы җан

Мисбах — лампа, яктырткыч

Мифтах — ачкьш

Могтәбәр — хөрмәтле, мөхтәрәм

Морад — теләк

Морадым — теләгем

Мосаддыйкъ — раслаучы, хакыйкәтне яклаучы

Мослих — төзәтүче, яхшыртучы, реформа ясаучы

Мостафа — сайлап алынган, иң саф, башкалардан өстен

Мотыйгъ — буйсынучы

Мохлис — ихлас күңелле, чын дус, самими кеше

Мохтар — сайланган, сайлап алынган, ирекле, ихтиярлы, бәйсез

Мохтасар — кыскартылган

Мөбарәк — бәхетле, уңышлы

Мөбариз — сугышчан, көрәшче

Мөбәшшир — яхшы хәбәр белән сөендерүче, сөенеч китерүче, дин таратучы

Мөбин — чын белән ялганны аера белүче, гадел

Мөгавия — чакыручы

Мөгаллим — өйрәтүче

Мегәббир — сөйләүче, төш юраучы

Мөгәззәм — кадерле

Мөгыйн — ярдәмче

Мөдәррис — дәрес бирүче

Мөҗәвид -тырыш

Мөҗиб — җавап бирүче

Мөзәккир — искә алучы, зекер итүче

Мөкаддәм — алда баручы

Мөкәррәм — кадерле

Мөнәсиб — лаеклы

Мөнәүвәр — нур чәчүче

Мөнәүвир — нурландырылган

Мөнзир — үгетләүче, алда куркыныч барлыкны хәбәр итүче, сак булырга кушучы

Мөниб — туры юл күрсәтүче

Мөнир — яктыртучы, якты йөзле, нурлы

Мөнис -дус, ахирәт

Мөниф — озын буйлы

Мөнтәзыр — зарыгып көтүче

Мерасим — дини йолалар

Мөрсил — илче

Мөршид — җитәкче, хаклыкка өндәүче, акыл бирүче

Мәсәви — тигез

Мөсәлим — килешүчән

Мөсәлиф — юлдаш

Мөслим — ислам динендәге кеше, мөселман

Мослих — төзәтүче

Мөстәкыйм — тугърыльпслы

Мөсфир — ялтыраучы

Мөфаззал — хөрмәтле

Мөхасим — дәгъва кылучы

Мөхәммәт — макталган, мактаулы, данлыклы

Мөхәррәм — тыелган, ай исеме

Мөхлис — ихласлы

Мөхсин — яхшы мөгамәлә итүче, башкаларга ярдәм итүче, изгелек, яхшылык

кылучы

Мөшәррәф — Шәрафәтле

Мөшриф — башлык

Мөштәри — Юпитер, сатып алучы

Мөъәллиф — әсәр язучы

Мөэмин — Аллаһка инанучы, ислам динендәге кеше, мөселман

Мөяссәр — уңышлы, җиңел

Мулланур

Мусави — Муса яклы

Муса — борынгы яһүд телендәге мешу (бала) сүзеннән ясалган. Пәйгамбәр исеме

Мүҗәһид — Аллаһ юлында тырышучы, сугышчы

Мүкатил — сугышчы

Мүһәннә — котлы, котланган

Мүраҗҗә — өмет

Мүтыйг — Аллаһка буйсынучы

Н

Нади — чакыручы, өнди

Надим — дус, сердәш, эшнә, тәүбә итүче

Надир — сирәк очрый торган (чибәр)

Наҗар — балта остасы

Назар — караш, яхшы күрүче

Назик — нәфис

Назил — төшүче

Назир — көләч, тулы йөзле,чәчәк атып торучы

Назиф — таза, пакь, чиста, саф

Назыйм (Назим) — төзүче, тәртипкә салучы, оештыручы, шагыйрь

Назыйх — тазартучы, ерактагы

Наиб — урынбасар

Наид — тирбәлүче

Наил — бүләк, буләккә лаек

Намгир — исем алучы, дан-шөһрәт казанучы

Нарим — кадерле, нәфис

Нариман — көчле рухлы, кыю, батыр (сугышчы)

Насих — үгет-нәсихәт бирүче, яхшылыкка өндәүче, киңәшле, теләктәш

Насрулла — Аллаһ ярдәме

Насыйр — ярдәм бирүче, ярдәмче, аклаучы

Насыйф — хезмәтче

Насыр — ярдәм бирү

Нәби — илче, пәйгамбәр

Нәбиб — акыллы, зирәк

Нәбит — үсүче

Нәбияз — нәби дусты

Нәбияр — пәйгамбәр дусты, юлдаш

Нәгим — бәхетле

Нәгыйзь — яхшы, гүзәл

Нәгыйм — бәхет, иминлек, мул тормыш, татлы тәм, ләззәт, нигмәт, йомшак күңелле, бәхетле

Нәгыйм — нигъмәтләнүче, йомшак

Нәдим — сердәш дус, матур сүзле ахирәт

Нәҗат — котылу

Нәҗдә — кыюлык, батырлык

Нәҗиб — затлы, пакь

Нәҗид — кыю, батыр

Нәҗип — затлы, асыл, акыллы, сәләтле, асыл нәселдән

Нәҗметдин — дин йолдызы

Нәҗми — йолдыз

Нәзил — якын, үз, кунак

Нәзир — күркыныч барлыкны алдан кисәтүче, хәбәр итүче

Нәзһәт — намуслык, сафлык, гыйффәтлек

Нәзыйр — караучы, күзәтүче

Нәзыйф — таза, пакь

Нәиб — бал корты, урынбасар

Нәйир — ачык, үтә күренмәле, нурлы, ялтыраучы, балкучы, яктыртучы, мәгърифәтле, мәдәни

Нәкый — пакь, саф

Нәмир — юлбарыс

Нәһәр — көн,

Нәсим — йомшак күңелле, мөлаем, йомшак җил, җиңелчә сулыш

Нәүфәл — бүләк, күп бүләк бирүче

Нәфгать — файда

Нәфигъ — файда китерүче

Нәфиз — абруйлы

Нәфикъ — файда, табыш, игелек, кирәкле

Нәфил — өстәмә гамәл, бүләк, табыш

Нәфис — нәфис, күркәм, чибәр

Нәффәгъ — күп файда китерүче

Нәшыйт — җилгер, актив

Нигъмәт — бәхет, байлык, бүләк, ашамлык-эчемлек, ләззәт

Низам — тәртип, кагыйдә, оешканлык

Нияз — ихтыяҗ, үтенү, ялвару, теләү, бүләк

Ногман — чәчәк, кан төсле

Нократ — вак көмеш, акча

Носрат — ярдәм

Нур — нур, яктылык

Нурбәян

Нурбулат

Нурвахид

Нургали

Нургата

Нуриман — иман нуры

Нурислам — ислам нуры

Нурихан — нурлы хан

Нурсәйл — нур ташкыны

Нурулла — Аллаһының нуры

Нуршат — нур+шат

Нух — тынычлык, ял. Пәйгамбәр исеме

Нүвәйра — кечкенә чәчәк

Нүгайм — кечкенә

Нәгыйм

Нүмәйр — кечкенә юлбарыс

Нүсәйб — кечкенә туган, кардәш

Нүфәйг — кечкенә

Нәфигъ

Нүфәйл — хуш исле үлән (донник)

Ө

Өлфәт — татулык, дуслык, бердәмлек, мәхәббәт, өмет

Р

Раббани — Аллаһныкы, Аллаһыга гына гыйбадәт кылучы

Рабәх — табыш, кечкенә песигә охшаш хайван

Рави — риваять сөйләүче, хикәя кылучы

Рагыйб — теләүче

Раҗә — өмет

Раҗих — иң өстен, иң кулай

Рази — канәгать, риза булучы, килешүчән, тактлы, күңелгә ятышлы

Разин — басынкы, тыныч, олылыклы

Разый (Минразый) — риза булучы

Раиф — кызганучы, мәрхәмәтле

Райнур — нурлы юл (гомер)

Райян — мул итеп сугарылган, тулы

Рамазан — үтә кызу, эссе, кызу вакыт, эссе ай, һиҗри елның тугызынчы ае исеме, ураза ае

Рамиз — таза, күп хәрәкәтләнүче, акыллы

Раһбәр — юл күрсәтүче

Расих — төпле, җитди, ныклы

Расыйх — ныклы, төпле,  белем иясе

Раушан, Рәүшан — нур иясе, нур сибүче, нур чәчеп торучы, якты. Раушан исеме ир-атка да, хатын-кызга да кушыла

Рафаһ — байлык, муллык, уңайлык

Рафикъ — иптәш, дус, юлдаш, йомшак күңелле

Рашат — акыллылык, дөрес юлга чыгучы

Раян — тулы, төз, һәр яктан тулы үсеш алган

Рәдиф — берәүгә ияреп баручы

Рәҗәп — ай исеме

Рәҗи — сораучы, үтенүче, өмет итүче

Рәҗил — җәяүле

Рәҗих — иң яхшы, иң өстен, иң алдынгы

Рәзин — тыныч табигатьле, басынкы, җитди, ышанычлы, олысымак

Рәим — йомшак күңелле

Рәис — башлык, җитәкче, мәрхәмәтле

Рәиф — кызганучан, мәрхәмәтле

Рәйхан — зәңгәр чәчәкле хуш исле гөл, рәйхан гөле (базилик)

Рәкыйк — нечкә

Рәкыйм — датасы куелган, язылган

Рәмзи — тамга

Рәмиз — таза, күп хәрәкәтләнүче, акыллы

Рәсил — илче, вәкил

Рәсиф — нык, таза

Рәүзәт — гөл бакчалары, чәчәклекләр

Рәүф — бик мәрхәмәтле, йомшак күңелле, кайгыны уртаклашучы

Рәфәгать — югары дәрәҗә, сан

Рәфи — югары дәрәҗәле, яхшы билгеле

Рәфикъ — иптәш, дус, юлдаш, йомшак күңелле

Рәхимулла

Рәхмәтулла

Рәхшан — якты, ялтыраучы

Рәшат — чын юл, тугъры юл, хакыйкать, дөреслек

Рәшит — туры юлдан баручы, батыр, кыю, зирәк кеше, җитлеккән ир-егет

Рибгый — яз туган

Риҗал — ир-ат

Риза — ризалык, риза кеше, карышмаучы

Ризван — күңел хушлыгы, риза булу, канәгатьләнү, оҗмах хезмәтчеләрнең

берсенең исеме, җәннәт бакчалары сакчысы

Рифгать — югары дәрәҗә, мәртәбәгә менү, бөеклек

Рифкать — иптәшлек, дуслык

Ришат — туры юлдан баручы, дөрес юлга чыккан

Рияз — бакчалар

Рөстәм — бик зур, алып гәүдәле. Борынгы Иран фольклорында легендар каһарман, пәһлеван

Рузәл — бәхетле, өлешле

Рузи — бәхетле, ризыклы

С

Сабах -иртә

Сабир — түземле, сабыр

Сабит — сүзендә нык торучы, чыдам

Сабих — якты йөзле, матур

Сабур — бик сабыр, үгә түземле

Сагыйр — кечкенә

Садри — киң күкрәкле

Садыйк — тугьры сүзле

Садыйр — бар булу

Саиб — хак, дөрес

Саил — сораучы

Саим — ураза тотучы

Саир — баручы, юлчы, тамаша кылып йөрүче, сәяхәтче

Салават — догалар, мактау

Салах — изгелек, яхшылык, тәкъвалык, яраклы булу

Салих — изге, яхшы, тәкъвалы, яраклы булу

Самим — чын, саф

Самир — җимеш бирүче, җимеш агачы, әңгәмәдәш, гәптәш

Самит — тик торучы, әндәшмәүче

Сауман — саулык иясе (кеше)

Сафа — сафлык

Сафи — саф, катышсыз, чын, сайланган, эчкерсез дус

Сафияр — чын дус, яр

Сафуан — сафлык, тазалык, ныклы таш, гранит кыя

Сафуат — сайланган зат, иң яхшы әйбер

Сахибҗан — җан дусы

Сахил — диңгез кырые

Сахих — сәламәт, дөрес

Сахр — кыя, таш

Сәбит — нык, какшамас, ышанычлы

Сәви — төз, тигез, туры, дөрес җитлекле, камил

Сәгадәт — бәхет, рәхәтлек, уңыш

Сәгъди — бәхетле, бәхет иясе, бәхет китерүче

Сәгый — йөгерү, тырышу

Сәгыйд — бәхетле, рәхәт яшәүче, мул тормышлы

Сәет (Сәед) — башлык, җитәкче, хөкемдар, хуҗа, әфәнде

Сәйдар — затлы, асыл, аксөяк

Сәйфетдин — дин кылычы

Сәлах — игелек, яхшылык, яраклы, кирәкле булу

Сәләм — агач исеме

Сәлим — сәламәт, исән-сау, саф күңелле

Сәлман — сәламәтләрдән

Сәлмән — сәламәт, исәнсау, нык

Сәлмәт — агач исеме

Сәмәр — җимеш

Сәми — югары дәрәҗәле, кыйммәтле

Сәмигъ — ишетүче

Сәмит — диндә ныклы, нык торучан

Сәмих — юмарт

Сәнәгать — әш, һөнәр

Сәнҗәр — үткен

Сәһл — йолдыз исеме, яхшы холыклы, йомшак

Сәрвәр — башлык

Сәрдар — гаскәр башлыгы

Сәүбән — тәүбә кылучы

Сәүбән — күп тәүбә кылучы, Аллаһка кайтучы

Сәфәр — юл йөрү

Сәфәргали

Сәхау — юмартлык, киң күңеллелек

Сәхип — дус, иптәш, сердәш

Сәхый — юмарт, киң күңелле

Сәях — сәяхәтче

Сибгать — булу, Аллаһка якынайтучы әйбер

Сиддыйк — дөресне сөйләүче

Симәк — йолдыз исеме

Сираҗи — яктырткыч, шәм, лампа, факел

Сөләйман — исән-имин, исән-сау яшәүче. Пәйгамбәр исеме Сөнгать — осталык

Сөрур — шатлык, куаныч

Суфи — гыйбадәтчел, тәкъва

Суфиян — начар гонаһ эшләрдән сакланучы

Суфияр — суфи+яр

Суһәйб — сары чәчле, аксыл чәчле

Сүмәмә — үсемлек исеме

Т

Тавил — озын

Тавис — кош, павлин

Талиб — баручы, эзләүче, таләп итүче, шәкерт, студент

Тальхә — агач исеме, хуш исле сагызлы акация

Таһир — саф, пакь, гөнаһсыз

Тарафә — агач исеме, тамариск

Тарикь — йолдыз исеме,

Тариф — бик юмарт

Тәбдил — алмаштыру, үзгәртү

Тәбрик — котлау

Тәлгать — тышкы кыяфәт, йөз, матурлык, ямь, күркәмлек

Тәмиз — артык күрү, аерма

Тәмим — озын, камил гәүдәле

Тәузыйх — аңлату, төшендерү

Тәүфикъ — тыйнак, әдәпле, тәүфиклы, уңыш, бәхет

Тәхсин — ныгыту, яхшырту, төзәтү

Тимершаһ — тимер+шаһ

Туләйхә — кечкенә Тальхә

Турайф — кечкенә тамариск

Туфәйл — кечкенә бала

Ү

Үзбәк

Үкайш — юлбарыс баласы

Үсәйд — кечкенә арыслан

Үсәр

Үтәбәй

Ф

Фагыйль — эшләүче, ясаучы, шөгыльләнүче, эшчән, тырыш

Фазаиль — яхшы холыклы, инсафлы, намуслы, өстен

Фаздил (Фаздал) — яхшы күңел, инсафлы, яхшы сыйфатларга ия күңел

Фазлый — хөрмәтле, лаек, өстен, кешелекле, белемле, аңлы, дәрәҗәле

Фазыл — өстен, камил, дәрәҗә, абруй, намуслы, кешелекле, белемле, галим

Фазылгаян

Фаиз — теләгенә ирешүче, тантана итүче, җиңүче, тулы, муллыклы

Фаикъ — башкалардан югары, өстен торучы

Фалих — бәхетле, сәламәт яшәүче

Фарис — ат-менәр, җайдак

Фарсил — фарса (иранлы) яки парса (гыйффәтле) сүзенә — ил кушымчасы ялганын ясалган

Фарук — яхшы белән яманны бик нечкәлән аера белүче

Фарух — шат

Фатих — ачучы, башлап җибәрүче, яулап алучы, җиңуче

Фатыйн — бик үткен, зирәк

Фаяз — мул, юмарт, нигъмәтне мул итүче

Фәйзи — рәхимле, юмарт, иркен тормышлы

Фәйсал — хак белән батылны аеручы

Фәллах — игенче

Фән — гыйлем, белем

Фәнгиз — фән+гиз

Фәндар — фән иясе

Фәндәс — фәнгә, белемгә бәйләнешле

Фәндүс — фән ,дусты

Фәнәвил — кысха муенлы

Фәнзил — фән һәм зөл, зил  — «иясе» сүзләре кушылып ясалган исемнәр. «Фән иясе» дигән мәгънәгә ия

Фәнил — белемле, гыйлемле

Фәһим — аңлы, зирәк фәһемле

Фәнир — ире

Фәнис — маяк, яктырткыч

Фәнияр — фән дусты

Фәннур — фән нуры, фән яктылыгы, гыйлем нуры

Фәнүс — фонарь, шәм, яктырткыч

Фәрагать — озын, зифа буйлы

Фәрваз — очу, һавага күтәрелү

Фәрвә — байлык

Фәргать — сылулык, күркәмлек

Фәрәҗ — юаныч, сөенеч, хәсрәтгән соң килгән шатлык

Фәрит — тиндәшсез, бердәнбер, үзенә аерым

Фәрман -боерык

Фәрһад — җиңелмәс, зирәк, тиз төшенүчән

Фәррах — шатлыклы, куанычлы, канәгать

Фәрхәт — шатлык

Фәрхи — шатлыклы, куанычлы, канәгать

Фәсих — татлы телле, матур сөйләүче

Фәсхи — матур сөйләүче, тәмле телле

Фәтхерахман — Аллаһының  җиңүе

Фәтхи — җиңүгә ирешкән, җиңү яулаучы, җиңү җыры Фәтхулла — Аллаһының җиңүе

Фәүзи — җиңүче, уңыш казанучы, тантана итүче, триумф

Фидаир — үзен аямаучы, изге юлда үзен корбан итәргә әзер торучы

Фирдәвес (Фирдәүс) — җәннәт, оҗмах бакчасы. Күбесенчә кыз балаларга кушыла

Фируз, — бәхетле, өстен, нур чәчүче

Фоад — йөрәк, калеб

Фуад — йөрәк, калеб

Фүдайл — кечкенә Фазыл

Фүрһүд — арыслан баласы

X

Хабир — хәбәр , белүче

Хадим — хезмәтче, ялчы

Хаҗи — хаҗ кылучы

Хазим — каты, ныклы, тәвәккәл, акыллы, сак, уйлап эш итүче

Хайсәмә — юлбарысларның бер төре

Халид — мәңге калучы, озын дәвам итүче

Халил — якын дус

Халис — аеруча саф, чын, һичнәрсә катнашмаган

Хамис — бишенче

Хаммат — мактаучы

Ханнан — шәфкатьле, мәрхәмәтле

Харис — игенче, сабанчы, сакчы, саклаучы

Харрас — сакчы

Хасбулат — югары сыйфатлы, булат, сыйфатлы корыч

Хасият — үзенчәлек, үзенә генә хас сыйфат

Хатип — үгетләүче, вәгазь сөйләүче, оратор

Хафиз — саклаучы, күңелдән ятлаучы, коръәнне яттан белүче, истәлек, хәтер

Хәббәб — яраттыручы, сөйдерүче

Хәббән — бик сөекле

Хәбиб — сөекле, сөелгән, дус

Хәдимулла — Аллаһыга хезмәт итүче (гыйбадәт кылучы)

Хәдис — вакыйга, яңа

Хәернас — яхшы кеше

Хәҗиб — капкачы, швейцар, кырый, каш

Хәзим — каты, ныклы, тәвәккәл, уйлап эш итүче

Хәйдар — арыслан исеме Хәйрулла

Хәким — хөкем итүче

Хәлил — якын дус, чын дус, хәләл яшәүче, ир

Хәлим — сабыр, йомшак, тыйнак, түземле

Хәлиф — берәүдән соң эшен дәвам итә

Хәмзә — үткен, кайнар, дару үләне исеме

Хәмидулла

Хәмит — мактаулы, мактауга лаеклы

Хәнзалә — ачы җимешле үсемлек(колоквинт)

Хәниф — тугьры күңелле, чынны сөюче

Хәрам — хаҗга яки гумрага ихрамланган кеше

Хәриф — иптәш, һөнәрдәш

Хәрмәлә — хуш исле чәчәкле үсемлек

Хәсән — яхшы, чибәр, матур, күркәм

Хәсыйн — ныгытылган, нык, гыйффәтле

Хәттаб — узгынчы, урман кисүче

Хәтыйб — ябык, каты, ныклы

Хәфиз — сакчы, саклаучы, яттан белүче

Хәфс — арыслан баласы

Хибр — нәфис, яңа, матур

Хикмәт — сер, белем

Хисам — сүз көрәштерү, сүз көрәштерүдә жиңү

Хисмәт — кисү, бүлү, тәвәккәллек

Хөҗҗәт — дәлил, факт, ышандыргыч аргумент, хакыйкать

Хөсәен — гүзәл, яхшы, ике матурның берсе

Хөсна — иң асыл, иң күркәм, тиңсез гүзәл, иң яхшы Хөснетдин — дин күркәме

Хуҗахмәт

Хузәймә — кечкенә пальма агачы

Хүбәйб — кечкенә Хәбиб

Хүбәйш — кечкенә кош исеме

Хүвәйтыйб — кечкенә Хәтыйб

Хүзәйфә — кечкенә үрдәк

Ч

Чулпан — таң йолдызы, Зөһрә (Венера) планетасы

Чынгыз — бөек, көчле, кодрәтле

Ш

Шакир — шөкер итүче, рәхмәт әйтүче, бар булганына риза кеше, рәхмәтле кеше кадерен белүчән

Шамил — бетен яхшы сыйфатларны бергә туплаган, үз эченә алган

Шаһин — ак лачын

Шаһинур

Шаһит — күреп торучы

Шәвәли — шәвәл аенда туган

Шәгъбан — шәгъбан ае

Шәйбә — ак чәчле

Шәйбән — ак чәчле, айның соңгы төне

Шәйдулла (Шәһидулла) —  Аллаһ юлында шәһид, корбан булучы

Шәйхаттар — ислемайлар хуҗасы

Шәйхелислам

Шәкүр — шөкер итүче, бик канәгать

Шәмгун — шәм, яктырткыч

Шәһид — Аллаһ юлында корбан булучы

Шәһир — бик данлыклы, бик атаклы

Шәриф — хөрмәтле

Шәүкәт — көч, кодрәт, куәт, олылык, бөеклек

Шәфикъ — шәфкатьле

Шибл — арыслан баласы

Шиһаб — атылган йолдыз

Шиһәд — кәрәзле бал

Ширгаяз — ярсулы арыслан

Ширдан — арысландай

Ширзадә — арыслан баласы

Шөгаеп — нурлы. Пәйгамбәр исеме

Шөһрәт — дан, данлылык, абруй,репутация,

Шүҗәгъ — кыю

Ю

Юлдаш

Юныс — пәйгамбәр исеме

Я

Ядъкәр — истәлек

Язид — арттыручы

Якуп — ияреп баручы, артыннан калмаучы. Пәйгамбәр исеме

Ямин — уң кул, уң булсын, тугърылыкка ант түче

Янтимер

Ярмөхәммәт

Ясин — Коръәндәге бер сүрәнең исеме

Ясир — җиңел

Яхъя — яшәүче. Пәйгамбәр исеме