Көнбатыш Монголиядә чума таралу очраклары теркәлгән. Шул сәбәпле хакимият Алтай белән Тува республикалары белән чиктәш районнарда карантин чаралары керткән. Аның күпме дәвам итәчәге билгесез.
Дәваханәгә 27 яшьлек егет һәм кызны (аның яше күрсәтелмәгән) авыр хәлдә китерүләре билгеле. Чума йоктыруның сәбәбе – яшьләр чи байбак ите ашаган. Авырган кыз 60 кеше белән турыдан-туры аралашкан, ә гомумән элемтәдә торучылар саны барлыгы 400ләп кешегә барып баса.
Белешмә. Чума — бактериаль авыру. Ул кыргый хайваннарга аларның йоннарында яшәүче бетләрдән күчә. Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы мәгълүматлары буенча, вакытында дәвалана башламаганда бу чир ким дигәндә тәүлек эчендә кешене үтерергә сәләтле.
Әлфия Шакирҗанова
Хәзерге вакытта пенсия яшенә җиткәнче ике ел кала эшен югалтучылар мондый мөмкинлеккә ия. Хөкүмәттә, кризиска каршы чара сыйфатында, әлеге шартларны йомшарту чарасы карала, дип хәбәр итә “Известия” газетасы. Россия Икътисади үсеш министрлыгы, Финанс, Хезмәт һәм социаль үсеш министрлыклары белән берлектә, халыкны эшле итү, керемнәрне һәм икътисади үсешне торгызу буенча гамәлләр планын эшләгән.
Проектта, аерым алганда, гражданнарның вакытыннан алда пенсиягә чыгу шартларын йомшарту тәкъдим ителгән.
Газета мәгълүматларына караганда, проектта пенсиягә чыгу яшенә өч ел калып, 2020 елның ахырына кадәр эшен югалткан гражданнарның, гомуми эш стажына карамастан, вакытыннан алда пенсиягә чыгуга исәп тота алулары тәкъдим ителгән. “2020 елның ахырына пенсиягә чыгарга ике ел түгел, ә өч ел калган гражданнарның: ягъни хатын-кызларның 53,5 яшьтә һәм ир-атларның 58,5 яшьтә вакытыннан алда пенсиягә чыгуга дәгъва кыла алулары тәкъдим ителә”, – диелгән язмада.
Казанның бер хастаханәсендә эшләүче Илсөяр Габбасова (шәхси сәбәпләр аркасында исеме үзгәртелде) коронавирус белән авырткан. Табиб булгач, әлеге чир турында сораштырыйм дип кенә шалтыраткан идем. Баксаң ул, бер ай авырган. Башкаларга гыйбрәт булсын дип, ул үз кичергәннәрен сөйләде.
– Вирус юк бит ул, гадәти грипп инде дип сөйләүчеләр теңкәмә тиде. Ничек булмасын соң?, – ди Илсөяр. – Мартның 20ләре иде. Иртән йокыдан торыйм дисәм, аякка басып булмый. Бөтен тәнем сызлый. Кыйнап ташлаганнар мени. Табиб булсам да, вирус эләккәндер дип уйлап та карамыйм. Югыйсә, безне коронавируска күптән әзерләгәннәр иде. Алдагы көнне катырак эшләп ташлаганмын дип күңелне юатам. Борыннан да ага, күзләр дә яшьләнә. Күңел яхшыга юрый. Димәк, коронавирус түгел.
Илсөярнең борыны биш көн юешләнеп тора. Ә аннары бөтен тамагы яна, сулыш алу кыенлаша. Ул урынга егыла. Тән температурасы күтәрелә. Табиблар килеп укол ясап китә, дарулар язалар. Аны өйдә дәваланырга калдыралар.
– Бөтен гәүдәм калтырады. Яшәү белән үлем арасында идем. Ярый ла, дарулардан соң сулыш алуым җайланды. Ә менә ике көн күзгә әллә ниләр күренеп саташтым. Тән сызлавына түзеп булмады. Ә ул ютәлне әйтеп-аңлатып булмый. Бертуктаусыз йөткердем бит. Күзем чыгамы дип торам. Авыруны кемнән эләккәнен дә белмим дә. Бер дустым Мәскәүдән кайткан иде. Аны да тикшерделәр. Аның анализлары начар чыкмады. Шуңа да кемнә эләккәндер, белмәдем, – ди ул.
Илсөяр табиб кушканнарны тыңлый, өйдән чыкмый, балалары белән аралашмый. Организмы озак көрәшә. Берәр атнадан соң тамакта торган корылык бетеп, какрык килә башлый. Ә ютәле бер айга сузыла. Ул чактагы баш авыртуын ул беркайчан да онытмам, ди.
– Вирустан котылам дип имбир, лимон ашаучылар да шаккаттым. Мин аларны ел буе ашый идем. Тик вирус сукты да екты. Нәрсә ашаганны сорап тормый икән ул. Кулларны моңа кадәр дә юып тора идек. Коронавирусның кая килеп чыгасын белеп булмый икән. Кырык ике яшемә кадәр бер дә авыртканым юк иде. Шушы көннәрдә яңадан беркат тикшерендем. Бар да яхшы. Кешеләргә әйтер сүзем бар – сакланыгыз, бар ул вирус!
Гөлгенә ШИҺАПОВА
29 июльдә Башкортстанның Алексеевка бистәсенә Екатеринбурда хезмәт иткән солдат Илдар Сираҗевның үле гәүдәсе табутта кайта. Армиягә исән-сау килеш озаткан ана улының үлеменә әле дә ышанмый. Баламның ни рәвешле һәлак булуын төгәл аңлатучы юк, электр аркасында үлеменә ышанмыйбыз дип өзгәләнеп елый ул.
Гөлсимә һәм Галинур Сираҗевлар гаиләсе миллионлаган гаиләләрдән бер ни белән дә аерылмый. Шулай ук тырышып-тырмашып дөнья көтәләр, акча җитмәгәндә кредит алып очны очка бәйлиләр. Гап-гади башкорт гаиләсе. Гөлсимә Уфа янында урнашкан Алексеевка бистәсендә агросовхозда хезмәт куя, ире дә шунда эшләп пенсиягә чыга. Галинур лаеклы ялда булса да, керем булсын өчен урам себерүче булып эшли. Ике бала үстерәләр: бер кыз, бер малай. Кызлары Гөлназга да, уллары Илдарга да белем бирергә тырышалар. Илдар механика, техника белән мавыкканга күрә ике дә уйламыйча автотранспорт техникумына укырга керә. Диплом алу белән армиягә чакыру да килә.
Сираҗевлар да башка гаиләләр кебек, Илдар армиягә бармаса, аннары эш табу авыр булыр дип хезмәт итәргә кирәк дигән карарга килә. Бер ел элек ата белән ана ватан алдында ир бурычын үтәргә кирәк, армия – илнең иминлек нигезе дигән фикер йөрткән булса, хәзер әни кеше никләр баламны армиягә җибәрдем дип кабер өстендә елый.
— Илдарга 20 яшь тулу белән армиягә алынды. Бер ел инде, үтә дә китә, качып йөреп булмый бит дип уйлаштык. Улыбыз да шундый фикердә иде. Кемдер акча төртеп улларын алып калалар дип ишетеп белә идем, әмма улым да кирәкми диде, үзебез дә начарлыкны уйламадык. Армиядә балалары үлгән ата-аналар турында ишетә идем, әмма ачып карап укымый идем, бервакытта да мондый фаҗига безнең гаиләдә булыр дип күз алдыма килмәде. Менә бит ул ничек була, — дип күз яшьләре белән сөйли Гөлсимә ханым.
Илдар Свердловски өлкәсендә хезмәт итә, аның 28831 санлы хәрби бүлеге Екатеринбурда урнашкан була. Кайтырга 4 ай калганда фаҗига була. 24 июль солдатлар Свердловски өлкәсенең Югары Пышма авылы тирәсендә хәрби полигонга бара. Илдар "Урал" машинасы базасындагы радиостанция янында торган була. Машинага ягылгач аны электр суга. Табиблар коткара алмый. Бу – рәсми версия. Илдарның үлеме турындагы таныклыгында шулай дип язылган.
Илдарның якыннары аның рота командилары, политрук башта төрлесен сөйләде дип әйтә.
— Без Илдар белән көн саен телефоннан сөйләштек. Аралашмаган, сәлам бирмәгән көн юк иде. 22 июль мин төнге сменага эшкә киттем, анда сөйләштек улым белән. 23 июль сөйләшмәдек, никтер шул бер аралашмаган көн калган, эш мәшәкатьләре, хуҗалык ыгы-зыгысы белән үтте. 24 июль җитте, Илдар шалтыратмады. Гадәттә, ул үзе уңайлы вакытта шалтырата иде. Ә булмады, балам мәрхүм булган икән, — дип дәвам итә Гөлсимә ханым. — Кичке 19.20дә булган бу хәл. Миңа шалтыратучы булмады. 25 июль иртән билгесез номердан шалтыраталар, тагын банк, кредит алырга кыстыйлар дип алмадым. Таң белән иремә урам себерергә ярдәм иттем, аннары икәүләшеп кура җиләген җыйдык. Аннары түләүләрем бар дип "Сбербанк"ка киттем. Шалтырату булды, тагын алмадым. Анда барып кергәч, SMS килде: "Телефоныгызны алыгыз яки үзегез шалтыратыгыз" дип язылган. Шалтыраттым. "Сезнең улыгыз үлде" дип хәбәр иттеләр.
Егылып китә яздым, минем шашыну башланды, банк кызлары ярдәмгә килде. Яңадан шалтыраттым, ышанмыйм бит. "Әйе, ялгышлык юк", диделәр. Ничек урамны чыкканны хәтерләмим. Иремә: "Илдар чирләгән, кайт әле" дип шалтыраттым. Машина йөртә бит, алай-болай авария булмасын дип курыктым. Аннары әйттем, ул да чак кына егылмый калды. Иртәгә туганнарга туйга барасы идек...
Екатеринбурдан: "Сез киләсезме? Инде юлга чыктыгызмы? дип гел шалтыратып тордылар. Ачуым чыгып: "Баламны үле килеш алып кайтасым килми, исән-сау килеш кайтарыгыз, бармыйм" дип кычкырганымны хәтерлим. "Дөресме?" дим, тагын "Дөрес" диләр. "Ни булды?" дим. "Йөрәге туктаган", дип әйттеләр. Балам йөрәгенә бервакытта да зарланмады, сәламәт иде. Сәламәт булмаган икән, ничек ул медицина комиссиясен узган? Табиблар кая караган? Өйгә килгән район хәрби комиссары да шуны кабатлый – йөрәк эшчәнлегенең җиткелекле булмавыннан үлгән икән ди. Йөрәге авырткан бала булган икән, аны нинди акыл белән армиягә алганнар соң?
Рота командиры белән сөйләштем. Баланы нишләттегез дип елап ялвардым. Улымны сау-сәламәт килеш бирдем, нинди йөрәк авыруы турында сөйлисез дигәч, бераз вакыт узгач ул: "Илдарны ток сукты" дип әйтте.
Апаем Екатеринбурда дәвалау уза иде, ерак түгел бит. Аңа SMS язгач та ул чыгып йөгергән. Аңа да йөрәге туктаган дигәннәр. Апам ток суккан бит дигәч, шундагы политрук: "Яланда нинди ток булсын, ни сөйлисез?!" дигән. Башка кеше исә апама да "Урал" машинасында ток бәргән дигән. Үлем кәгазендә дә ахыр чиктә шулай дип язылган.
Бу хәл ничек булган – билгесез. Безгә сөйләмиләр. Тиз генә солдатларны казармага алып кайтканнар бугай, артларыннан җыештырганнардыр, машиналарны алып киткәннәр. Берсе Илдарны аңын югалткан килеш чатырда таптык диде, икенчесе машина янында яткан ди, өченчесе ашыгыч ярдәм машинасы килеп алган, Илдар реанимациядә үлгән ди... Шулкадәр төрле мәгълүмат!
Дуслары берни әйтми, аларга сөйләмәскә кушылган дип аңладым. Илдарны соңгы юлга озатырга рота командиры, улымның дусты кайтты, Илнур Билалов – Бөрҗән районы егете. "Улым, мин бит әни кеше, дөресен сөйләп бир", дип ялвардым, шунда ук командиры тора иде, Илнур "Ярар" дип башын гына какты. Хезмәт итеп кайткач, сөйләр дип ышанам.
Гөлсимә ханым Азатлыкка сөйләгәндә "Урал" машинасында электр ут чыкканын башка егетләр дә әйткәнен искә ала. Берничә кеше ток булганын сизгән, әмма никтер ахыр чиктә Илдарны ул ничек үтергән дип аптырый һәм аның ток аркасында үлеменә ышанмый.
— Солдатлар гаепле түгел, ток сукканын әйткәннәр бит алар. Шулай булган икән, ул очракта ник җитәкчеләр карамаган? Иминлек техникасы бозылган булып чыга. Техника, машина тәртиптә булмаган димәк. Башка егетләргә дә ток суккан бит, әмма ник Илдарны гына үтергән? Мин аны анда үлгәндер дип уйламыйм. Улым машиналарны яхшы эшли иде, тавышыннан ук кайда нинди проблем барлыгын әйтә ала иде. Аны берәрсе машинасын карарга дип алып китәргә мөмкин, берәрсенең гаражында бу хәл булгандыр дип уйлыйм. Аннары гына китереп яткырганнар дигән уйлар килә, — ди Гөлсимә ханым.
Улын армиядән алып кайтып җирләгән ана адвокат эзли, ул Башкортстанның солдат аналары комитетына мөрәҗәгать итеп ярдәм алуына өметләнә. "Күпме көчем бар, шулкадәр тикшерү уздырырга тырышам. Әлегә мин өченче каттан да төшә алмыйм, өй эчендә генә йөри алам. Көчем юк. Илдар үлде дигәннән соң үземне көзгедән күрдем – карадым, үземне танымадым. Ике төн эчендә карчыкка әйләндем", дип сөйли ул.
Улым ватан алдында бурычын үтәсен дидек. Ышанып җибәрдек армиягә. Энеләрем Чечняда ут арасында йөреп кайтты. Алар исән-сау кайтты, улым да чыныгып кайтыр дип уйладык. Нигә кирәк булган?
— Уллары булган ата-аналарга ни диим, мөмкинлекләре булса, җибәрмәсеннәр. Хәзер уйлыйм: кредит алып булса да, армиягә җибәрмәс идем. Армия кирәк нәрсә түгел икән ул. 5 балаң булса да, бер балаң булса да, аны үле килеш күрү – коточкыч фаҗига. Ничек яшәргә хәзер?
Кулы эш белә иде, кояш баласы кебек балкыр иде. Ике баламны да көтеп алдым. Аралары –10 ел. Яратылып кадерләнеп үсте икесе дә. Илдар эшләп үсте. Техникум дәресләренә барыр өчен эштән бер сәгатькә сорап китә идем. Аның чыгышларын карый идем дә канатлынып кайта идем. Төшке ашсыз, тамагым ач булуын да сизмичә, аягым җиргә тимичә йөгереп йөрдем. Улыма: "Яхшы укыйсың, улым, рәхмәт" дип аркасыннан сөя идем. Киемнәре, итекләре тора, карыйм да елыйм, тынгы таба алмаячакмын.
Татарстанның "За сыновей" солдатларның хокукларын яклау оешмасы җитәкчесе Герман Алеткин Азатлыкка армия сафларында ничә солдатның үлгәне турында төгәл статистика юк дип сөйләде.
"2008 елдан бирле Русия саклану министрлыгы бу мәгълүматны яшерә. 2008 елга кадәр бу ачык чыганакларда бар иде, хәзер юк. Без төрле чыганаклардан эзлибез, табабыз. Безнең фикеребезчә, елына 400 егет вафат була. Ягъни көн саен армиядә бер солдат үлә булып чыга. Бу очракларга уставка сыймаган мөнәсәбәтләр аркасында һәлак булучылар да, үтерелүчеләр дә, кыйнаулар да, бәхетсез очраклар да, җәрәхәтләр алучылар да, үз чирләреннән үлүчеләр дә керә. Нинди чир, диагнозлар белән кайтарылу турында да мәгълүмат юк.
Армиядә 4нче стадия яман шеш белән авыручылар да пәйда була, пневмониядән үлүчеләр дә очраклары теркәлә, танк астына да керә, әллә нинди очраклар бар.
Ата-аналар безгә еш мөрәҗәгать итә. Төп сорау икәү. Аның берсе – солдатны ничек кире кайтарырга, чөнки бала авырый. Аркасы авырта, бөгелә алмый, кан басымыннан башы әйләнеп егыла солдат. Ә командирлары моны ялган, хәйлә дип кабул итә. Чакырылу документларына караганда, солдат сау-сәламәт.
Икенче сорау – бер хәрби бүлектән икенчесенә күчерү мәсьәләсен хәл итү. Була андый хәлләр, кешеләр арасында мөнәсәбәтләре уңай булмый. Йә ата-анасы инвалид, йә баласы кечкенә булып солдатны өйдән еракка хезмәт итәргә җибәрәләр.
Солдат һәлак булган икән, ата-аналарына көчле адвокат ялларга кирәк булачак. Бу – җинаять эше. Гап-гади кеше монда берни эшли алмый. Бусы – бер. Икенчесе – ата-ананы зыян күрүче итеп тану да кирәк. Зыян күрүче статусы юк икән, алар беркем дә түгел, аларга бер мәгълүмат та бирелмәячәк. Болар эшләнгәч, бәйсез экспертиза булырга тиеш. Кызганычка, бу эrcгумациягә кадәр җитәргә мөмкин. Документлар соралып алынырга тиеш, әмма алар аны йә бирмиләр, йә алар юкка чыгарыла, йә мөһим очраклар кәгазьгә теркәлми кала. Кайчак солдат гомумән башка эштә йөргән булып чыга. Офицер белән түбәне кардан чистарта да аның башына кар яки эш коралы төшәргә мөмкин. Иминлек техникасы турында аңлату булганмы, солдат кул куйганмы – болар барысы да документларда булырга тиеш", дип сөйләде Алеткин.
Халык җырчысы Салават Фәтхетдиновның «БИЗНЕС Online»га биргән интернет-конференциясе 3,5 сәгать дәвам итте. Артист бик күп кызыклы сорауларга җавап биргән.
Киләсе елның гыйнварында Салават Зәкиевич 60 яшьлек түгәрәк юбилеен билгеләп үтәчәк. Күп кеше бу яшьтә зур дәрәҗәләргә ирешкән була. Татар эстрадасы йолдызы зур дәрәҗәле урын һәм күн канәфи биләү мөмкинлеге моннан 20 ел элек үк бар иде, дип саный.
«Минтимер Шәрип улы Шәймиев 2000 елда ук мәдәният министры вазифасын тәкъдим итте, мин аңа "Министр белән чагыштырганда күбрәк эшлим" дип җавап бирдем. Чөнки мин көн саен мең кешегә үз сүземне әйтә алам. Минтимер Шәймиев миңа ике тапкыр тәкъдим итте: „Өченчесенең булмавын беләсең бит...“ диде", - дип уртаклашкан БО белән Салават Фәтхетдинов.
50 еллык юбилеенда җырчы Минтимер Шәриповичка вазифадан баш тартканын кабул иткәне өчен рәхмәт белдергән.
„Әгәр 2000 елда тәкъдим кабул ителсә, хәзер сезнең алда элеккеге мәдәният министры Фәтхетдинов Салават Зәки улы булыр иде, чөнки бу эштә озак вакытка түзеп булмый“, - ди ул.
Ә менә Дәүләт Советы депутаты булырга якын да бармас идем, ди җырчы.
"Беркайчан да тәкъдим итмәделәр, ә нигә мин үземне көчләп тагарга тиеш? Минем андый гадәтем юк. Минем үз эшем бар. Мин беркайчан да исемемне дә, фатирымны да сорамадым, мин үзем белгәнне эшлим", - дип белдергән җырчы.
Җиденче сыйныфта безнең белән Сөмбел исемле кыз укый башлады. Ул Кемерово өлкәсеннән, әтисе лаеклы ялга чыгу сәбәпле, күченеп кайтып, безнең авылда яши башлаган иде. Сары бөдрә чәчләрен ике толым итеп үреп куйган сөйкемле кызны бер күрүдә ошаттым. Без бик якын дуслар булып киттек. Бер партада утырабыз, мәктәпкә бергә барабыз, бергә кайтабыз. Сөмбелнең үз әнисе моннан биш ел элек каты авырудан үлгән. әтисе кабат өйләнгән.
Сөмбелнең сеңлесенә ул вакытта нибары өч яшь булган. Яңа әни үзе тагын бәби алып кайткан. Сөмбел, миңа калса, үги әнисен бик яратып бетерми иде. Сәбәпләре дә булгандыр инде. Ни генә әйтсәләр дә, хатын-кыз үз баласын күбрәк яратадыр инде ул. Кызы белән яңа хатын арасындагы мөнәсәбәтләрнең кискен икәнен әтисе белә, ләкин Сөмбелне якламыйча, хатыны сүзен җөпләп яшәргә тырыша иде. Дустымның бөтен хыялы тизрәк ата-ана йортыннан чыгып китеп, аларны сирәгрәк күрү. Шуңа күрә сигез классны бетерүгә, ул күрше районда бухгалтерлар әзерләүче техникумга укырга керде. Безнең очрашулар да сирәгәйде, чөнки ул инде авылга каникуларга гына кайтып йөри башлады. Ул тагын да чибәрләнеп китте. Көдрә чәчләрен таратып җибәреп, клубка килеп кергәндә бик күп егетләрнең күзләре анда гына була иде. Аны колхоз рәисе улы Самат озата кайта башлады. Егет бик чибәр иде. һәм авылның бик күп кызлары аның белән сөйләшеп кенә торуны да бәхеткә саныйлар иде, ахрысы. әмма мин дустымның кемне яратканын беләм. Безнең бит бер-беребездән серләребез юк. Ул безнең белән бер сыйныфта укыган Илшатны бик ярата иде. Колхозчы гаиләсеннән булган бу егет нәрсәсе белән үзенә караткандыр Сөмбелне?
Еллар үтте. Мәктәпне тәмамлап, без дә төрле якка таралдык. Бервакыт дустымның кияүгә чыкканын ишетеп, гаҗәпкә калдым. Авылда сөйләүләренчә, Самат әти-әнисен алып, Сөмбелне кияүгә сорарга килгән булган. Кызның ата-аналары шатланып табын хәстәрләгәннәр, мулланы ризалатканнар. Дин әһеленең яшьләрне Ислам кануннары буенча ир белән хатын дип игълан итүе алдыннан гына ишек ачылып китеп, Илшат килеп кергән. Кергән, нигәдер өстәлдәге ризык тулы савытларны кулы белән идәнгә сыпырып төшергән, аннан түрдә утырган Сөмбелне кулыннан алган да, урамга чыгып киткән. Кыз, сихерләгән кебек, карышмаган. Илшат өйләренә дә кереп тормыйча, олы юлга чыгып, машина тотып, сөйгәне белән Казанга китеп барган. Иң аянычы шул: Самат та, әнисенең илереп елавына карамастан, хурлыгыннан машинасына утырып, юлга чыгып киткән. һәм, каршыга чыгып, юл һәлакәте ясаган. Саматны авыр хәлдә сырхауханәгә озаттканнар. Егет аңсыз булган. Бу хәлдән соң әти-әнисе улларын дөбердәп торган егет кебек бүтән күрмәделәр. Башта ул өч көн район сырхауханәсендә ятса, аннан дүрт ай шәһәр больницасында булды. Ләкин аны комадан чыгара алмадылар. Вакыт үтү белән аны янә районга кайтардылар. әти-әнисенә әйтеп караганнар: «өмет юк, ясалма сулыш алу аппаратыннан өзик», — дип. Ләкин алар риза булмады. Аннан Саматны өйгә алып кайттылар. Хәлен белергә кергән кешеләр танырлык түгел диделәр. Ике ел яшәде шушы хәлләрдән соң Самат. үзе бетеп, әти-әнисен картайтып, авыруга сабыштырып, гүр иясе булды. ә бит комадагы авырулар бөтенесен белеп ята дигән фикер бар, бары ашау, селкенү һәм башка ихтыяҗларны башкара алмыйлар. Бу очракта авыруның үзе өчен дә, караган кеше өчен Аллаһының сынавымы бу? Бит аларның төкрекләрен дә махсус аппарат белән суыртырга кирәк.
Ә Сөмбелләр авылга кайтып, туй мәшәкатьләре белән йөрделәр. Аннан клубта зур мәҗлес оештырдылар. Алар клубка зур кәстрүлләр, бидоннар белән табын ризыгы ташыганда, Саматның туганнары ни кичерде икән? Ана кеше бары бер җөмлә ыргытты диделәр. «Мин кичергәнне кичерсә ярар иде», — дип. Сөмбелләр мул яшәдер. Иң яхшы йорт, иң затлы машина аларда булды. Чөнки ул берничә авылны берләштергән райпода бухгалтер иде. Лотерейга машина откан дип тә сөйләделәр аның турыда. Башта малай, аннан кыз тапты Сөмбел.
Ана каргышы улы Самат яшенә җиткәч төште Сөмбелгә. Малае юл һәлакәтенә очрап, фаҗигале рәвештә бакыйлыкка күчте. Илшатны бу кайгыдан соң инсульт китереп бәрде.
Яшь вакытта без бернәрсә турында да уйламыйбыз. Гел шулай матур, бәхетле булырбыз кебек тоела. Ләкин эшләгән гамәлләре өчен кеше фани дөньядамы, ахирәттәме җавап бирә. Бер бәхетсез гел бәхетсез дигән гыйбарә дә бар. Балачакта әнисез калган Сөмбел гаилә тормышында бәхетле булды микән? Илшатны бик кырыс ир, теге никах көне өчен гел хатынын талап торган дип ишеттем. Кыйнап ташларга да күп сорамагандыр. Ризык тулы өстәлне аударган ир юньле булды микән ул?
Алмазия ГАТИНА,
Казан Татарстан яшьләре
Әтиебез әниебезнең туган авылы Төркәшкә (Кукмара районы) кунакка бара торган була. Шунда ике толым итеп үреп салган кара чәчле, сызылып киткән кыйгач кашлы чибәр әниемә күзе төшә дә инде. Әбием, ягъни булачак кайнанасы, туганнарына кунакка килгәч, аңа ерактан гына әниемне күрсәтәләр. “Оексыз түгелме соң бу бала?” — дип сорый әби. “Юк-юк, аягында капрон оек аның”, — дип җавап бирә тегеләре. “Нинди капрон оек булсын, аягыма кияргә нибары бер пар иске галошым гына бар иде. Әтиең кияүгә мотоциклга утыртып алып китте, капка төпләренә кайтып туктагач карасам, бер галошымның бавы өзелеп төшеп калган, бик читенсендем”, — дип сөйли иде әни.
Әниемнәр бик ярлы яшәгәннәр шул. әтисе Хуҗиәхмәт әниемә дүрт яшьләр тирәсендә эш эзләп читкә китә. Шул китүдән кайта алмый — сугыш башлана. “Сугыш башланыр алдыннан бер посылкасын алырга өлгердек, — дип искә төшерә иде әни. — Кечкенә булсам да шул посылканы ачкан мизгелләр хәтеремә бик нык уелып калды. Чөнки посылка эченнән мин өмет иткән матур күлмәк урынына каешланып-майланып беткән тракторчы чалбары, ярты кызыл кирпеч һәм агач череге генә чыкты. Посылканың эчен ачып алыштырган кешеләр, сабый хакы дип, әтием җибәргән әйберләрнең берсен генә булса да калдырсалар соң! Алай да, әнием посылкадан чыккан чалбарны юып, миңа пәлтә тегеп киертте. Итәкләре кыскарып беткәнче йөрдем ул пәлтә белән. Яшьлегемдә кеше бакчаларын казырга да күп йөрдем. Хуҗаларның кайсы акча, кайсы ризык биреп бәхилләтә иде. Бервакыт шулай берәүләрдә көне буе бәрәңге казыдым. Кулга ике бәрәңге тоттырып чыгардылар. Ятим бала дип санламаганнардыр инде”.
Кияүгә чыккач та җиңел булмый әнигә. “Берсеннән-берсе кечкенә дүрт бала. Кайнанам чирле, әле иремнең авыру апасы да бар. Эшкә батыр булдым, әтиеңнең туганнары мине бик яраттылар. Бервакыт аш кашыгын сындырдым. Алюминийдан эшләнгән кашыклар бик тиз сына иде. Билгеле инде, әнкәй бераз әрләп алды. Шулвакыт кунакка кайткан олы кызы: “Әни, орышма киленеңне. Кашык сынмаса, яңасын кибеттән кем алыр иде”, — диде. Бакчалары зур, кызыл балчыклы, берүзем эшләп бетерәм шуны. Әтиең шофер, эштән бушамый. Бервакыт бәрәңге төбе өям, әнкәй бакчага чыкты да: “Бездә бәрәңге төбен китмән белән өяләр, кызым, көрәк белән түгел”, — диде. “И-и, әнкәй, безнең якта бөтен кеше дә көрәк белән өя. Бәрәңге төбе йомшый, биек тә өелә”, — дидем. әнкәй, аны-моны уйламыйча, малае эштән кайткач: “Килен көрәк белән бәрәңгене бозып бетермәсә ярый инде”, — дип зарланган. Әтиең бакчага чыгып, кулдан көрәкне тартып алды да: “Бар, эшли белмәсәң кереп кит”, — диде. Көне буе эссе кояш астында баш күтәрми эшләгәнгәме, бик хәтерем калды. Яшьлегем беләндер инде, әйберләремне төенчеккә төядем дә әниләргә кайтып киттем. Дүрт баламны аннан соң кайтып алырга иде исәбем. Авылга турыдан ике урман аша 10 чакрым кайтырга кирәк. Мин беренче урманга җиткәндә дөм караңгы иде инде. Карыйм, юлда бүре утыра. Алга барыргамы, кире кайтыргамы дип, туктап калдым. Бүре дә кузгалмый утыра. Ни булса шул язгандыр дип, белгән догаларымны укып, бүре каршына атладым. Минем бәхетемә, бүре дигәнем арбадан төшеп калган печән чүмәләсе булып чыкты. Төн уртасында өйгә кайтып җиттем. Ул вакытта әбием дә исән иде әле. Мине орышмадылар, тиз генә йокларга урын җәеп бирделәр. Иртән әбием янына утыртты да: “Балакаем, син кайт инде. Дүрт балаң бар. Кодагый да авыру, рәнҗеп китә күрмәсен. Яшь вакытта үпкәләрсез генә булмый инде ул. Тормыш — арба, шалтырап бара. Сабыр булырга тырыш, балам. Кияү кызу булса да, эчми-тартмый бит”, — диде. Мине, күчтәнәчләр биреп, иртә таңда әни белән әби озатып калдылар. Кайтып керсәм, әнкәй сидекле чүпрәкләрегезне сыгып кисәү башына киертеп, киптерергә мич буена тезгән дә, хәле китеп яткан, ә сез, балалар, елап шешенеп беткәнсез. “И-и, балакаем, кайттыңмы, Аллаһы Тәгаләдән кызым кайтса иде дип сорап ялвардым, рәхмәт төшкере, ишетте”, — дип, каенанам мине кочаклап ук алды. Шуннан соң әнкәй озак тормады инде, бәхиллеген биреп гүр иясе булды. Авыру кызы бераз гына алданрак вафат булган иде”.
Әниебез бик кыю, тәвәккәл булды. Бишенче баласын тапкач, әни өч айлык бала белән өйдә утыра икән. Колхоз рәисе: “Эшкә чыкмый, колхоз печәне белән мал туйдырып ята, кереп тикшерергә кирәк”, — дип сүз ишеттерә. әниемнең моңа бик хәтере кала. Баланы юрганга төрә дә, кәнсәләргә китә. Килеп кергәч тә баланы рәиснең эш өстәленә куя: “Сез баланы карагыз, мин колхоз эшенә киттем”, — дип фермага эшкә менеп китә. Кычкырып елаган баланы кәнсәләрдә эшләүче кызлар кулдан-кулга йөртеп тә тынычландыра алмагач, председатель сеңлемне өйгә алып кайтып куярга куша. Әниемнең чынлап та эшкә киткәненә ышанмый, күрәсең. Кәнсәләрдә эшләүче кыз капка биген ачып кереп, баланы караватка салып калдыра. “Эштән кайтсам, бала карават кырыена ук килеп җитеп йоклаган, ничек егылып төшмәгән”, — дип сөйләде әни. Шулай итеп, колхоз рәисе сарайларны тикшерергә керми, әнигә эшкә чык дип бүтән бәйләнми. Без мәктәп тәмамлап авылдан чыгып киткән елның көзендә әбиебез үлде. Ә алты айдан 21 яшьлек абыебызны җир куенына салырга туры килде. Шунда әнинең: “Бала үлеме ана үлеменнән авыррак икән”, — дип елаганы хәтеремә уелып калган.
Әнием бик зирәк, ачык күңелле, кешелекле иде. Инде замана авыруы белән авырый башлагач табибларга күренү өчен әниебезгә дүрт ел буе Казан юлын таптарга туры килде. Ярый әле игезәк сыңарым, күрше авылда гына торучы сеңлем, абыем һәр атнаны диярлек кайтып әниләргә булышып килергә җай табалар иде. Көннән-көн хәлсезләнгән әниебезне әти Кукмарадан электричкага утыртып җибәрә, без Казанда такси белән каршы алабыз. Берсендә таксига кереп утыргач әнием башын җилкәмә салды да: “И-и, кызым, бер хәлем дә юк, ничек килеп җиткәнемне үзем генә беләм”, — диде. Машинадан төшкәндә бер чиләк йомырканы күреп өнсез калдым. “Ничек күтәреп килдең аны?” — дим. “Сез монда өчәү бит, бүлә башлагач күп тими ул, кияүдән дә яхшы түгел буш кул белән килүе”, — диде әни. Әнием өйгә килеп кергәч тә һәрвакыт: “Кияү, ачуланмасаң, мин тагын килдем инде”, — дияр иде. “Нигә һәр килүеңдә шулай дип әйтәсең?” — дип сорагач, әнием: “Син кызым булсаң да, йорт башы — кияү, йортыгызда кунак булу өчен аның рөхсәте кирәк. Малаең кит дип әйтсә түр башына үт, киявең кит дип әйтсә ишек бавын тот дигән борынгылар”, — дип җавап бирде. Нинди зирәк сүзләр! Ирем дә әниемне бик якын күреп, зур хөрмәт күрсәтте. Әни килгәч бөтен балалар да безгә җыела бит. Иремнең ялгыш кына да туганнарыма караңгы чырай күрсәткәне булмады. Әни килер алдыннан үзебезгә дә алмаган бер пакет тәм-томны җыеп кайтканына бик күңелем була иде.
Инде әниебез вафат булганга да күп еллар үтте. Ярый әле кайтып йөрергә туган йортыбыз бар. Намаз иясе булып бу дөньядан китеп барган әниебезне дә, аннан калып биш кенә ел яшәгән әтиебезне дә догадан калдырмыйбыз. Туган нигезеңә кайтып, әти-әниләреңне искә алып Коръән ашлары үткәрә алу үзе бер бәхет икән ул.
Гүзәлия СӘЙФУЛЛИНА. Казан.
Бүген филармония скверында агач утырту чарасында Татарстанның халык артисты Хәмдүнә Тимергалиева популяр җырчылар Элвин Грей һәм Гүзәл Уразова арасындагы низагка бәйле үз фикерен әйтте.
- Адәм көлкесе бит бу! Миңа карата да андый очраклар бик күп булды, ләкин берсен дә халыкка күрсәтмәдем, белгертмәдем, - диде ул ачынып. - Ул безнең кухня. Артистларның бөтен халык каршында тавышланышып ятулары адәм көлкесе. Мин моны бөтенләй дә хупламыйм. Элвин Грей күп кешенең ашына таракан булып төште, чөнки ул 15әр мең тамашачы җыя. Аның шулкадәрле тамашачы җыеп, концерт үткәрүе тар күңелле җырчыларның күңеленә тиде. Элвин Грей эстрадага яңалык алып килде. Бөтен яшьләр аның янына җыела. Ул беркемгә дә кагылмый. Үз хезмәте белән тырыша. Аны бит җырчылар башта үзләре “чага”, соңыннан аны гаепләп калдыралар. Җырласын. Ул безнең Татарстаныбызның Майкл Джексоны. Аны тавышсыз, диләр. Дөньякүләм танылу алган Майкл Джексонның тавышы бар идемени? Монда кешенең үз-үзен ничек тәкъдим итүеннән тора бит. Моңы булмаган җырылар да халыкның яраткан җырчысы булырга мөмкин, чөнки ул бөтен күңелен биреп эшли. Мин аны бик яратам. Яшьләр клуб артында сыра эчеп, тәмәке тартып ятмыйлар, ә аның концертына агыла. Моңа сөенергә генә кирәк.
Мин Гүзәлне дә гаепләмим. Ләкин ничә ел эстрадада эшләп, үз йөзен булдырган җырчыга халык алдына чыгып, алай «чәкәләшергә» ярамый. Безнең кухняны халык белергә тиеш түгел. Без бит халыкка культура хезмәтен күрсәтәбез. Тамашачы бездән матурлык көтә, ә болар бөтенесен чыгарып салалар. Шуннан соң халык: «Иии, болар бездән дә «хуже» икән», - дип, концертка бөтенләй килмәскә мөмкиннәр... Бу бер дә кызык түгел.
Безнең арада булмаганмыни мондый хәлләр? Мине эндәшми кала идем. Дөресрәге, эндәшә алмый идем, чөнки эндәшсәм, зурга җибәрергә мөмкиннәр иде. Сәхнәдә бераз кыйгаеп китсәм дә, исерек дип әйтергә мөмкиннәр иде. Шундый вакытлар кичердем...
Зөһрә САДЫЙКОВА
Шәһри Казан
Илсөя Бәдретдинова гаиләсенең ишеген кайгы шакыган. Җычының әтисе вафат булган. Бу хакта Илсөя Инстаграмында: "Әти... Әтиюшкам... Әтиемкам... Хуш кадерлебез... Тыныч йокла" дип яза.
Дуэт белән шаккатырып булмаса да, кабатланмас икәнеңне раслап була. Алсу – Азат Фазлыевларның чыгышларын тыңлагач, әнә шундый фикер туа.
Көчле яңгырлар явып үтү сәбәпле Казаныбызны янә су басты. Шәһәрдә ливневкалар санын артыруга карамастан, әле хаман кайбер урыннарда алар гомүмән юк. Булганнары тиешлечә эшләми дип зарлана халык. Кичә кич интернет челтәрләре халыкның моң зарлары, видеоязмалар, фотосүрәтләр белән шыгрым тулган иде инде.
Берәүләр Метшинны гаепләсә, икенчеләре күрә торып суга кергән автобус йөртүчеләрен сүкте. Сезнең якын-тирәне су бастымы? Фикерләрегезне бу язманың астында калдыра аласыз.
Кузеңне Ач - Дөнья Бу!
Популяр татар-башкорт эстрадасы җырчысы Элвин Грей халыкны "аяктан екты": интернетта травматик пистолеттан ату видеосын элеп куйган.
Видеода җырчы дуслары янәшәсендә «Бүген егетләрнең бәйрәме!» дип кычкырып, һавага утлы коралдан ата.
Бу күренеш интернетта чын гауга чыгарды. Җырчының социаль челтәрендә видеоны караган дистәләгән мең кеше үзара талашып беткән. Аңлашылганча, кемдер җырчыны яклап, кемдер киресенчә сүгеп, Радик пистолеттан аткан кебек комментарийлар "ата".
Кайберәүләр җырчы аек булмаган дигән фикерне алга сөрә. Ә сез ни диярсез?
