"Күрәзәчегә барма, башыңа кайгы алма..."


Үзем белән күптән түгел булган вакыйга хакында язардан алда университетта укыган төркемдәшем исемә төште. Диплом алгач күп тә үтми ул кияүгә чыкты. Мин балалар бакчасына психолог булып урнашсам, ул киләчәген университет белән бәйләде. Кафедрада калды, лекцияләр укый башлады. Ире командировкага киткән чакта мин аңа кунакка бара идем.

 

Бер баруда өстәлдә фотосурәтләр ята. Лариса (исемен шулай дип алыйк) озын җиңле җиргә сөйрәлеп торган гаять озын күлмәктән, кызыл кирпечтән төзелгән (игътибарлап карасам, төзелеп бетмәгән) бинага сөялеп, фотога төшкән. Карашы сәер рәвештә читкә төбәлгән. Модельләрчә төшкән кебек хәтта.  

 

Кызыксынып, сораштым.  

 

“Беләсеңме, мин бит авырлы. Инде 3 ай (3 ел диярсең! – Авт.) балага узалмагач, Илдар белән бик куркуга төштек. Инде хәзер менә күз тидерергә куркам. Шуңа мәчеткә бардым. Бер хәзрәткә. Ул мине өшкерде...”  

 

Мин ни дәшәргә белмичә утырам. Гомумән мин үзем авыл томанасы, ахирәтем исә шәһәрдән иде. Шәһәр студентларын аптыратам димә, алар университетта да суда йөзгән балыкны хәтерләтә. Шулай да шәһәр кызы Лариса өшкерү   (русча сөйләшсә дә “өшкерү”не татарчалап әйтә иде) дигән сүзне белә, мәгънәсен аңлый булып чыкты.  

 

Лариса мулла абзыйга барганнан соң үзен күпкә рәхәтрәк, җиңелрәк хис итүен сөйләде. Мин исә скептикларча караш белән ышанмыйча тыңлап утырдым.  

 

Мин картәниләрсез үскәч, гаиләдә сихер, өшкерү, бозым, күрәзәчегә бару кебек төшенчәләр булмады. Чынлап та. Төрле чаклар була иде, ләкин безнең гаиләгә “эх, фәләннең генә күзе тиде, сихерләделәр, күрәзәчегә барыйк әле, кәрт салдырыйк әле” – кебек сүзләр бөтенләй ят иде. Гәрчә алар турында билгеле булса да.  

 

Еллар үтте. Мин дә кияүгә чыктым. Гаиләбездә кайгы димәсәм дә, күңелсез хәл булды. Ни сәбәпледер, бик иртә теле ачылган кызыбыз тотлыга башлады.  

 

Мин инде заманча кеше буларак, интернетны озак өйрәнеп, кызымны неврологка алып бардым. Ул дәвалау курсы язды. Кушылган барлык даруларны эчтек, шәһәребездә заиколог дигән белгеч таптым. Шуңа йөри башладык. Әмма алга китеш әллә ни сизелмәде. Сүз запасы зур булса да, тотлыгудан оялып, кызыбыз сөйләшми иде диярлек. Нишләргә дә белмичә, ирем белән икебез депрессиягә бирелдек.  

 

Көннәрдән-беркөнне кайнанам телефон аша мине “бер кәрт салучыга” барырга үгетли башлады. “Әнкәй, ул бит медицина яклап килеп туган проблема, аны табиб дәваларга тиеш”, – дип карыйм. Юк инде, өзми-куймый. “500 сум акчаң жәл булса, үзем бирермен”, – дигәнрәк сүзләр ишетергә туры килде. Аннары, зур бер корпорациядә компьютерлар буенча булып эшләгән ирем дә аның сүзен җөпләмәсенме...  

 

Әйтергә кирәк, ирем туып-үскән якларда “әбигә бару”, “кәрт салдыру” кебек күренешләр киң таралган. “Фәлән хатын ире чыгып киткәч, фәлән авылдагы бик көчле бер апага барган, ул барысын да сөйләгән, өеңә кайткач, гөл төбен кара, аның төбендә энә булыр, бозым шуннан килә, имеш; яисә кышын буранда кер бавыннан төшкән кием аша бозым салганнар, шуннан берәүләрнең кызлары чиргә сабышкан, бозымны алдырыр өчен тегеләй итәргә...” Мондый мисалларның иге-чиге юк. Мин аларны һәрвакыт елмаеп тыңлый идем.  

 

Кайнанамның аң-белем дәрәҗәсе түбән булса да, андый ырым-шырымнарга, хорафатларга хирыс булмасам да, җитмәсә, ирем фикерен өстен куеп, кәрт салучыга барырга ризалаштым. “Ул бик дөрес әйтә, ди, әнә күрше Хәния барган аңа. Әллә кайчан булган хәлләрне дә сөйләп биргән ул аңа”, – ңи кайнам. “Соң шуннан нәрсә булган, Хәния нинди бәлагә тарыган? Нигә барган ул аңа?” – дим. “Әй-й-й, ул ярата инде шундыйларга йөрергә...” – дип җаваплый кайнанам. Гомумән, бу сөйләшүләр гел тупикка килеп терәлә иде. Чөнки фикерләребез һәрчак аерыла иде.  

 

Коронавирус белән бәйле дип, авыл читендә генә туктарга кушты без барасы хатын. Авыл башына килеп туктадык. Янә шалтыраттык, ул йортын ничек табарга икәнен өйрәтте дә, турыга гаражга керерсез диде. Гаражга якынайгач, автоматик ишеге ачылды, без гаражга кердек, капка янә ябылды. Мин хәтта куркып куйдым. Каршыбызга кыска буйлы, шактый юан гәүдәле, сылашкан футболка белән чалбар кигән 45 яшьләрдәге хатын чыкты. Русча исәнләште (мөселман исемле булса да). Мин гомумән беркайчан да “кәрт салучы”, “өшкерүче”, “күрәзәче”ләрне күргәнем, аларга барганым юк иде. Һәм күңелемдә нигәдер күлмәк кигән, җыйнаграк, ничектер серлерәк булып тоелган ханымны күрермен төсле иде. Тик... минем алда ыштан кигән гади бер авыл хатыны тора.   

 

Я ярый. Гөлнара исемле ханым безне җәйге кухня кебек бер бинага алып керде. Өстәл тирәли утырыштык. Кызыбыз да безнең белән. Хатын бармак саен кигән балдакларын салды, оста шулер сыман кәртләрне “тасовать” итә башлады. Беравык туктап, кызыбыз белән сөйләшергә теләде. Исемен сорашты. Тагы нидер дәште. Кызыбыз ләм-мим. “Не разговаривает что ли?” – ди. Ирем белән кулбаш сикерттек. Хатын кәрт сала башлады. “У вас же двое детей, да?”– ди бу. Мин юк димен инде. “Ну не знаю, вот же я двоих вижу тут”, – ди...  

 

 “И давно молчит у вас дочка, сколько ей лет?” – ди. Мин кызымның тотлыга башлаган вакытын һәм яшен әйттем. “Блин, и ведь не скажешь что молчит... все понимает, да? Ну я тут прививку вижу, всему виной – прививка!” – ди Гөлнара, кулларын бутый-бутый.   

 

“Блин” сүзен ишеткәч, иремә күз салдым. Җиңелчә чыраен сытып алды ул, сиздермичәрәк кенә. Мин инде ролемне ахыргача лаеклы уйнарга кирәк дигән максат куйдым. Гөлнараны тыныч кына тыңлый бирдем.  

 

Кызымның тамак төпләрен, муеннарын тотып-тотып карады, теле астындагы “уздечкасын”а да күз салды.  

 

“Нет, нет, вряд ли будет говорить, поздно, слишком поздно уже”, – дип күңелле тон белән сүзен дәвам итте Гөлнара.  

Шулчак кызым минем сумкама үрелде. Тотлыга-тотлыга: “Мама, хочу пить”, – диде.  

“Так она у вас разговаривает что ли?” – ди аптырап “күрәзәчебез”.  

“Да, просто очень сильно заикается”, – димен.  

Гөлнара көтеп торыгыз, хәзер чыгам дип өенә кереп китте.   

10 минуттан соң чыкты, махсус (русча әйткәндә “заговоренный”) тоз бирде. Аны ничек кулланырга икәнлеген аңлатты, 0,5 л шешәгә тутырылган су бирде. Аны сәгатьләп-көнләп эчерергә кушты.   “Если все это поможет, приходите через 2 недели. Если не поможет, я тут бессильна”, – диде Гөлнара.  

 

Дәшми-тынмый машинага утырып кайтып киттек. Әлбәттә, башта өметләнеп барган ирем дә карашын үзгәртте, шулай да, кушылган барлык манипуляцияләрне (биремнәрне) башкардык. Әлбәттә, Гөлнарага тагы бару уебызда юк иде.  

 

Сүз уңаеннан, прививкаларга каршы кампаниягә ияреп, мин кызыма роддомдагы “бцж”дан башка бер прививка да ясатмаган идем. Әлбәттә, ирем белән шушы бердәнбер кызыбыз гына бар. Ягъни, кәрт салучы хатынның бер генә сүзе дә рас килмәде...  

 

Декреттан соң эштән үз теләгем белән киткән булсам да, яхшы танышымның тәкъдимен кире кага алмадым һәм балалар реабилитация үзәгенә психолог булып урнаштым. Андагы авыру балаларга карап, кызым өчен бераз тынычландым. Бар да ул кадәр куркыныч түгел кебек тоелды... Көчле логопед та таптык. Акрын гына булса да, тотлыгуы кими төште кебек.  

Сүз ахырында...  

Шушы көннәрдә күптән аралашкан юк дип ахирәтем Ларисага шалтыратып алдым. Ул психология буенча кандидат диссертациясен яклады быел. Хәл-әхвәл сораштым. Лариса чак-чак еламый гына: коронавирус йоктырган булган икән. Инде терелсә дә, җәен отпускка да, “удаленка”га да җибәрмәгән җитәкчелеген сүкте. “Какая-то черная полоса прямо пошла, не знаю что делать. Сглазили меня. Завидуют мне на работе две бабы”, – ди ахирәтем. “Чему завидуют-то? Ипотеке в 35 тысяч? Или машине в кредит, которая стоит больше миллиона?” – димен ачуым килгәнне сиздермәскә тырышып. “Не знаю, но завидуют. Вот выздоровею, обязательно өшкертергә схожу...” – диде Лариса һәм сүзен тагы дәвам итте...


Земфира КАҺАРМАНОВА 

Өмет 


Тулысынча укырга

«55 ел буе беренче мәхәббәтемне оныта алмый азапланам»


– Яшьти, менә син инде ничә еллар язасың. Политика да калмый, авыл тормышы да. Ну мәхәббәт турында язганыңны бер дә укыган юк. Әллә гомер буе хатыныңны гына яратып яшисеңме? Беренче мәхәббәт турында уйланганың юк, ахрысы, уйлансаң, язар идең. Менә мин сиңа бер нәрсә сөйлим, бәлки, берәр хикәя-мазар әвәләрсең, түлке исемемне куйма, җәме, алайса, хатын көнләшәчәк.

Кордашым бу хакта күптәннән сөйли, Дамир диик инде, менә шул Дамир 55 ел буе беренче мәхәббәтен оныта алмый азаплана икән. Иң кызыгы, аларның 55 ел бер мәртәбә дә күрешкәннәре юк. Дуслары аркылы очраклы рәвештә генә беренче мәхәббәтенең телефонын тапкан да, ким дигәндә атнага бер шалтырата икән. «Үлеп күрәсе килә бит шуны, малай», – ди.  


– Соң, янына барып кайт! – мәйтәм.  


Тик уңайсызлана танышым. «Зөһрәнең (исемен шулай ук үзгәрттек) гаиләсе бар, өч баласы, биш оныгы», – ди.  

 

– Үз хатының белән әйбәт яшисездер бит?  


– Бер-беребезгә ияләшеп беттек инде, ни дисәң дә, 51 ел бергә бит. Ну, малай, кара чәчле, зәңгәр күзле кызларны күргән саен, бүген дә Зөһрә искә төшә, әллә нишләп китәм.  


 – Телефоннан ниләр сөйләшәсез соң?  


– Җыен юк-бар инде. Яшь чакларны искә төшерәбез дә, Зөһрә: «Миңа күз салып йөргәнеңне сизә идем. Ник бер сүз дә дәшмәдең соң?» – ди.  


– Ә син?  


– Ә мин яшь чактагы кебек кызарам, сүз таба алмыйм. Зөһрә миңа буй җитмәстәй, фәрештәдәй бер кыз кебек тоела иде.  


– Хет бер мәртәбә үпкәнең булдымы?  


 – Кая үбү? Кочаклаган да булмады.

  

 – Әй, җебегән дә инде үзең. Мин булсаммы…  


 Шулай дидем дә телне аркылы тешләдем. Бу яшьтә мәхәббәт хисләренә исергән, йокысыз төннәр үткәргән вакытларны искә төшереп утыру бик үк килешеп бетми кебек тоелды.  


Шул ук вакытта, кордашны тыңлый-тыңлый, яшьлек хатирәләренә бирелдем. Күп кешедән: «Беренче мәхәббәт онытылмый», – дигән сүзләр ишеткән бар. Ә ни өчен икән? Бу сорауга үземчә җавап та таба алам кебек. Беренче мәхәббәт ул – моңа хәтле бер мәртәбә дә күңелгә кереп карамаган олы, гаҗәеп сәер бер хис булганга онытылмый, дия алам. Анысы шулай. Тик менә кордашым – инде җитмешне узган Дамир нигә һаман да бәргәләнеп яши икән. Өйләнүен дә, үзе әйтүенчә, яратып өйләнгән. Әмма күңеленә тынгы таба алмый. Очрашкан саен, телефоннан шалтыраткан саен, Зөһрә турында сөйли. Үзенә: «Карт җүләр син», – дип тә әйткәнем бар. Үпкәли дә белми тагын. «Аңламыйсың шул син мине», – ди дә «калын тиреле, туң йөрәкле» дип мине сүгә башлый. Ә мин: «Алайса, бар Зөһрәң янына. Ул инде хәзер, бәлки, бөрешеп беткән бер әбидер. Аны күргәч, гайрәтең чигәр дә, тынычланырсың»,  – дим.  


Уйга калды бу. Озак кына дәшми торды да: «Минем аны югалтасым килми», – дип куйды.

  

Нәрсә әйтмәкче булды икән кордашым. Аны, мөгаен, минем «бөрешеп беткән әби» турында әйтүем сагайткандыр. Әгәр шулай икән, Зөһрә янына гомергә бармаячак ул. Һәм дөрес тә итәр. Чөнки Зөһрә – әле бүген дә аның өчен саф мәхәббәт символы. Зөһрә – аның өчен керләнмәгән, тапланмаган гомерлек мәхәббәт. Мин Дамирны мәхәббәт дигән изге хисне күңелендә саклый алган бәхетле кеше дип саныйм. Андыйлар бик күп түгелдер ул, дим.   Язмамны тәмамлар алдыннан бер дустыма шалтыраттым да: «Беренче мәхәббәтеңне хәтерлисеңме?» – дип сорадым. Көлде ул: «Андыйлар күп булды инде, кайсы беренче, кайсы икенче икәнен дә хәтерләмим», – диде.  


Мин дә көлеп җибәрдем. «Ә мин хәтерлим», – димәкче идем дә, язганымны дуслар укыса, «Бу бабай һаман да җүләр икән», – дип әйтерләр дип шикләндем. Хәер, әйтсеннәр! Яшерен-батырын түгел, ярата белмәгән кешене җүләргә санап яшим мин. Ә Дамирга килсәк, мин аның сөйләгәннәрен язгалап барам әле, бәлки, үзе әйтмешли, берәр хикәя дә «әвәләрмен».  


Ә хәзергә героем Зөһрәсе янына барырмы, барса, очрашу ничек тәмамланыр икән дип уйлап йөрим. 


Риман ГЫЙЛЕМХАНОВ

Ватаным Татарстан


Тулысынча укырга

Дистанцион уку кайта?


Быелгы уку елын гадәттән тыш саклык чаралары белән башлап җибәрергә туры килде. Карантин һәм дистант кабатлануын беркем дә теләми. Үткән яз вакыйгаларын куркыныч төш кебек хәтерлибез чөнки. 

Хәзер мәктәпкә кергәндә, баланың температурасын контактсыз ысул белән үлчәү, югары температура булганда, изоляцияләп «ашыгыч ярдәм» чакырту гадәткә әйләнде. Һәр класс аерым кабинетка беркетелде, физика, химия, информатика кебек төрле фәннәр шул кабинетта укытыла, хезмәт һәм физкультура кебек аерым үзенчәлекләргә ия дәресләрдә генә башка урынга чыгыла. Төрле класс укучылары тәнәфесләрдә үзара очрашмаска тиеш дигән кагыйдә дә бар. Шуларга өстәп классларны җыештыру-эшкәртү, җилләтүгә дә аерым таләпләр куелган. Кулларны дезинфекцияләү өчен санитайзерлар һәм һава җилләтү җиһазлары кую да сорала.   


Дөрес, бөтен таләпләрне дә үтәү җиңел бирелми. Хакасиядәге Саяногорск  шәһәре мэры Михаил Валов хөкүмәт әгъзаларына, мәгълүмат чаралары редакторлары адресына мөрәҗәгать бастырды. Мөрәҗәгатендә ул пандемия белән бәйле рәвештә Роспотребнадзор керткән чаралар чамасыз булуын әйтеп, мәктәп директорларының кагыйдәләрне бозган өчен штрафка тартыла башлаячакларын хәбәр итә. Мәктәпләрдә булдырылырга тиешле җиһазлар дистәләрчә миллион сум тора. Аның кадәр акча, аңлашыла инде, бюджетта юк. Омск өлкәсеннән Дәүләт Думасы депутаты Олег Смолин да Роспотребнадзорның барлык таләпләрен үтәү һәр мәктәпкә ярты елга 20 миллион сумга төшүен санаган. Смолин класстагы дәресләрне дистанцион дәресләр белән чиратлаштыру яклы. Бер атна өйдә укып, бер атна мәктәпкә килү отышлырак дип саный. 

  

Ул арада инде күп кенә төбәкләрдә дистанцион уку кире кайта. Дөрес, әлегә аерым класслар гына карантинга ябыла. Түбән Новгород өлкәсендә 60 классны өйгә озатканнар инде. Свердловск өлкәсендә – 40, Волгоград өлкәсендә – 16, Белгород өлкәсендә – 11, Карелиядә 6 класс баласы өйләргә таралган. Башкортстанда 323 укучы, Оренбург өлкәсендә 147 бала дистантта белем ала башлаган. Екатеринбургта 2 мәктәп тулысынча ябылган. Төмәндәге бер гимназия карантинда. Мәктәп тулысынча ябылсын өчен балаларның 20 проценты чирләү кирәк. Бер генә бала коронавируслы булса да, классны өйдә укуга кайтарып җибәрәләр.   


Шөкер, Татарстанда, Удмуртия һәм Омск өлкәсендә COVID-19лы бер бала да теркәлмәгән. Әмма Омск өлкәсендә 20дән артык класс ОРВИ сылтавы белән карантинга ябылган. 

  

Мәктәпләрдәге эпидемиологик вазгыятьне Роспотребнадзор хезмәткәрләре тикшерергә тиеш. Башкортстанда табиб булырга укучы студентлардан ковид-инспекторлар сайлап алганнар. Удмуртиядә әти-әниләр комитеты вәкилләре кисәтеп тормыйча мәктәпләрне тикшерәләр икән. Һава торышы яхшы булганда, дәресләрне ачык һавада үткәрүче төбәкләр дә бар, ди. Дистантка күчмәс өчен барлык чаралар да яхшы. Балаларның белеме генә түгел, сәламәтлеге дә кыйммәт бит. 


Рәшит Фәтхрахманов 

Ватаным Татарстан



Тулысынча укырга

Ир-атның күзе иң беренче хатын-кызның кайсы җиренә төшә?

Күптән түгел Британия галимнәре кызыклы тикшеренү уздырган. Ир-атның күзе иң беренче хатын-кызның кайсы җиренә төшә дә гүзәл затлар иң беренче чиратта нәрсәгә игътибар итә? Нәтиҗәләр шактый кызыклы.


Ир-ат иң беренче чиратта түбәндәгеләргә игътибар итә:

1. Бил. Күпләр беренче баскычта күкрәк дигән сүзне күрергә өметләнгәндер. Юк шул. Тикшеренүдә катнашкан 16 яшьтән алып 60 яшькәчә булган барлык ир-атлар беренче чиратта хатын-кызның биле нечкәме-түгелме икәнгә игътибар итүләрен әйткән.

2. Ботлар һәм эч. Билне тикшергәч, ир-атның күзе автомат рәвештә эчкә, ботка төшә, ди белгечләр. Шул ук тикшеренүдә катнашкан көчле затларны яртысыннан артыгы гүзәл затның эче асылынып тормыймы, анда май җыелганмы-юкмы икәнлеккә игътибар иткәч, күзе аякларга төшүен әйткән.

3. Күз, йөзгә исә ир-ат иң ахырдан гына игътибар итә. Респондент ир-атларның күпчелеге бу урында «күзләр – күңел көзгесе бит» дип тә өстәргә онытмаган.


Хатын-кыз өчен иң беренче чиратта түбәндәгеләр мөһим:

1. Йөз. Әмма ир-атлардан аермалы буларак, хатын-кыз ир-атның йөзен тулысынча түгел, һәр өлешенә кадәр тикшереп кабул итә. Гүзәл затка аның күз төсе, борыны, тешләре, сакал-мыегының нинди булуына кадәр мөһим, ди белгечләр. Ир-атның чәче дә игътибардан читтә калмый.

2. Тышкы кыяфәт. Хатын-кыз өчен ир-атның матур, чиста итеп киенгән булуы да мөһим. Шуңа күрә алар икенче эш итеп ир-атның тышкы кыяфәтенә, аеруча аяк киеменә игътибар итә. Килбәтсез, пычрак аяк киеменнән йөргән ир-ат гүзәл зат күңелен яулармын дип өметләнмәсә дә була.

3. Ис. Ир-аттан баш әйләндергеч тәмле ис килеп торырга тиеш. Бу – хатын-кызлар куйган өченче таләп.

4. Үз-үзен тотышы. Алда телгә алынганнарның барысын да күреп, тикшереп чыкканнан соң гына, ир-атның үз-үзен тотышы искә төшә. Хатын-кыз шунда ук аның ни дәрәҗәдә белемле, акыллы булуын да чамалап калырга тырыша.

Ватаным Татарстан


Тулысынча укырга

“Китәсе килми, берничек тә анда барасы килми. Яшисе әле...”


Татар халкының бөек җырчысы, легендасы китте. Дөньяга чыгачак китабын да көтмичә, Башкортстанның халык артисты булуын да белмичә татар дөньясын кара кайгыга салып китеп барды ул.

Хәмдүнә Тимергалиева дигәч тә, күз алдына аһәңле, горур тавышлы, көчле рухлы, кыю фикерле, карашы белән ут уйната торган, әмма нечкә күңелле, олы йөрәкле артист килеп баса. Ул һәрвакыт замана белән бергә атлады, яшьләрне артыннан ияртеп барды.  

Замандашлары, иҗатташ дуслары Хәмдүнә апа турындагы фикерләре белән уртаклашты.  

Илһам Шәриф: “13 сентябрь көнне кичтән Хәмдүнә апаның бакчасында булдым, шашлыклар пешердек. Үзе яши торган йортта лифт вакытлыча эшләмәгәч, “дүртенче катка менәргә авыр” дип бакчада гына калды. Мин аңа мунча ягып калдырдым. Төнге сәгать 11дә телефоннан сөйләштек, “аргансыңдыр, йокла, иртән репетициягә барышлый кереп алырмын” дидем. Безнең ике көннән театральләштерелгән концерт булырга тиеш иде. Иртән торгач, 15 тапкыр шалтыраттым, җавап бирмәде. Барсам, краннан су ага. Үзе ишегалдында ята. Иртән генә үлгән, чөнки әле суынып та өлгермәгән иде. Соңгы арада гел үлем турында сөйләде. Бу көннәрдә китабы дөнья күрергә тиеш иде, күрми китеп барды. Башкортстанның халык артисты булуын да белми калды. Хәмдүнә апа бөтен кешегә ачык иде. Яшьләрне дә кире какмады. Киңәш сорап килүчеләргә җавабын таба белде. Аның китүе минем өчен бик зур кайгы. Бик авыр, авыр, авыр...”   

Римма Ибраһимова: “Бик авыр кабул иттем. Без Хәмдүнә белән яшьтәшләр диярлек. Ул әле үләргә тиеш түгел иде. Юбилей концертында да биек үкчәле туфли киеп, җир җимертеп йөрде. Беркайчан да күңел төшенкелегенә бирелмәде. Ул һәрвакыт үзенең дәрәҗәсен белде. “Татар җыры”нда да катнашты, яшьләрне тотып тора иде. Гел эзләнүдә булды, яңа җырлар чыгарып торды. Хәмдүнә – сәхнә өчен яралган җырчы иде. Тормышында күп авырлыклар күрде, йөрәгенә операция кичергән кеше ул. Көтелмәгән һәм зур югалту. Урыны оҗмахта булсын”.  

Фердинанд Сәлахов: “Без бик якын дуслар булдык, гаилә дуслары идек. Концертларына сценарийлар яздым. Бик күп планнар тормышка ашмый калды. Бу – милли югалту, милләтебезнең “планкасы” югалды. Халык күңелендә яшәгән җырчы юк. Ул универсал иде, яшьләр белән дә эшли белде. Һәрвакыт үз сүзен әйтте, ярдәм итте. Аның китүе минем өчен зур шок”.    

Зөлфия Шакирова: “Бу хәбәр башыма суккан кебек булды. Безнең 17-18 сентябрьдә театральләштерелгән концерт булырга тиеш иде. Хәмдүнә апага анда төп роль бирелде. Бүген репетициягә рульдә баруым. Җәвит шалтырата, мин алмыйм, ул һаман шалтырата. Шуннан соң “репетиция дә, концерт та булмый” дип Хәмдүнә апаның үлүен хәбәр итте. Мин кая барганымны да аңламыйм, баш эшләми. Ниндидер йортның ишегалдына кереп туктадым да, машинадан чыгып кычкырып еладым. Дару эчеп бераз тынычлангач өйгә кайттым. Җәвит белән озак кына сөйләшмичә утырдык, аннан ул чыгып китте. Хәмдүнә апа белән без якташлар, бергә филармониядә эшләдек. Безне якын туганыдай күрде. Хәмдүнә апа – легенда!..”  

Искәндәр Биктаһиров: “Хәмдүнә белән 1976нчы елларда филармониядә бергә эшли башладык. Беренче көннән үк дуслаштык, бергә җырлар иҗат итә башладык. Ул вакытта җырларны радио комитеты белән сәнгать советы кабул итми иде. Кайвакыт үзебезнең хаклыкны күрсәтү өчен катырак та әйтергә туры килде. Безне профессионал җырчылар яклап чыга иде. Бервакыт хәтта Мәскәүдән килгән комиссия безнең бригадага уңай бәя бирде. Хәмдүнә гел эзләнүдә булды. Җырларны да яңартып күтәреп ала иде. Сәхнәгә беренче чыккач та аны яратып кабул иттеләр. Аның җырлары мәңге сүнмәс, югалмас. Яшьләр дә башкарыр, чөнки бүгенге заман җырлары гомерле түгел. Хәмдүнәне догаларабыздан калдырмабыз, гел истә тотарбыз. Урыны оҗмахта булсын”. 

Алсу Фаракшина: “Соңгы тапкыр 9 сентябрьдә Чаллыда узган концертта күрештек. Бер гримеркада утырдык, урыннарыбыз да янәшә иде. Сәхнә артында “шуның кадәр сагынышканбыз” дип һәр артист белән рәхәтләнеп сөйләшеп утырды. “Китәсе килми, берничек тә анда барасы килми. Яшисе әле” диде. “Ябыктым, диетада утырдым. Ну, ашыйсы килә” диде. Кулымдагы сценарийны карап, “бүгенге состав матур, алып баручылар да башка, гел бер кеше алып барырга тиеш түгел, бик дөрес бу” дип мактап алды. Сәхнәгә соңгы тапкыр чакыруыбыз булган икән. Иң соңгы итеп, матур итеп чакырдык. Ахырдан тамашачы торып басып алкышлады. Иң соңгы башкарган җыры: “Оҗмах матур дисәләр дә, китәсе килми җирдән. Яшик әле шул җирдә”. Концерт тәмамлангач, бу җырны гримеркада җырлап йөрдем. “Килми шул, килми шул”, диде. Соңгы очрашу шул булган икән”.  

Ландыш Нигъмәтҗанова: “Хәмдүнә апаның китүе бик кызганыч! Яшисе килә иде әле аның, үзе дә гел шулай дип яшәде. Бөтен кешене ярата иде. Аеруча яшьләрне яратты. Тимер кебек булган кешенең кинәт үлүе бик авыр. Урыны оҗмахта булсын”.  

Элвин Грей: “Мондый вакытта кирәкле сүзләр табу кыен. Аның истәлеге үзенең яхшылыгы һәм таланты кебек үк чиксез булачак. Ул безнең эстраданың намусы һәм вөҗданы иде. Аның ярдәмен гомерем буена тоячакмын”.

Эльвира ШАКИРОВА 
Шәһри Казан 
Тулысынча укырга
Тагын бер куркыныч чир тарала

Тагын бер куркыныч чир тарала


Көнбатыш Монголиядә чума таралу очраклары теркәлгән. Шул сәбәпле хакимият Алтай белән Тува республикалары белән чиктәш районнарда карантин чаралары керткән. Аның күпме дәвам итәчәге билгесез. 

 Дәваханәгә  27 яшьлек егет һәм кызны (аның яше күрсәтелмәгән) авыр хәлдә китерүләре билгеле. Чума йоктыруның сәбәбе – яшьләр чи байбак ите ашаган. Авырган кыз 60 кеше белән турыдан-туры  аралашкан, ә гомумән элемтәдә торучылар саны барлыгы 400ләп кешегә барып баса.     

 Белешмә.  Чума — бактериаль авыру. Ул кыргый хайваннарга аларның  йоннарында яшәүче бетләрдән күчә. Бөтендөнья сәламәтлек  саклау оешмасы мәгълүматлары буенча, вакытында дәвалана башламаганда  бу чир ким дигәндә тәүлек эчендә  кешене үтерергә сәләтле. 
Әлфия Шакирҗанова 
Тулысынча укырга

Вакытыннан алда пенсиягә чыгу шартларын йомшартырга уйлыйлар


Хәзерге вакытта пенсия яшенә җиткәнче ике ел кала эшен югалтучылар мондый мөмкинлеккә ия. Хөкүмәттә, кризиска каршы чара сыйфатында, әлеге шартларны йомшарту чарасы карала, дип хәбәр итә “Известия” газетасы. Россия Икътисади үсеш министрлыгы, Финанс, Хезмәт һәм социаль үсеш министрлыклары белән берлектә, халыкны эшле итү, керемнәрне һәм икътисади үсешне торгызу буенча гамәлләр планын эшләгән. 

 Проектта, аерым алганда, гражданнарның вакытыннан алда пенсиягә чыгу шартларын йомшарту тәкъдим ителгән. 

 Газета мәгълүматларына караганда, проектта пенсиягә чыгу яшенә өч ел калып, 2020 елның ахырына кадәр эшен югалткан гражданнарның, гомуми эш стажына карамастан, вакытыннан алда пенсиягә чыгуга исәп тота алулары тәкъдим ителгән. “2020 елның ахырына пенсиягә чыгарга ике ел түгел, ә өч ел калган гражданнарның: ягъни хатын-кызларның 53,5 яшьтә һәм ир-атларның 58,5 яшьтә вакытыннан алда пенсиягә чыгуга дәгъва кыла алулары тәкъдим ителә”, – диелгән язмада. 
Тулысынча укырга

Коронавирус белән авырткан табиб үз кичергәннәрен сөйләде.


Казанның бер хастаханәсендә эшләүче Илсөяр Габбасова (шәхси сәбәпләр аркасында исеме үзгәртелде) коронавирус белән авырткан. Табиб булгач, әлеге чир турында сораштырыйм дип кенә шалтыраткан идем. Баксаң ул, бер ай авырган. Башкаларга гыйбрәт булсын дип, ул үз кичергәннәрен сөйләде.  

 – Вирус юк бит ул, гадәти грипп инде дип сөйләүчеләр теңкәмә тиде. Ничек булмасын соң?, – ди Илсөяр. – Мартның 20ләре иде. Иртән йокыдан торыйм дисәм, аякка басып булмый. Бөтен тәнем сызлый. Кыйнап ташлаганнар мени. Табиб булсам да, вирус эләккәндер дип уйлап та карамыйм. Югыйсә, безне коронавируска күптән әзерләгәннәр иде. Алдагы көнне катырак эшләп ташлаганмын дип күңелне юатам. Борыннан да ага, күзләр дә яшьләнә. Күңел яхшыга юрый. Димәк, коронавирус түгел.   

 Илсөярнең борыны биш көн юешләнеп тора. Ә аннары бөтен тамагы яна, сулыш алу кыенлаша. Ул урынга егыла. Тән температурасы күтәрелә. Табиблар килеп укол ясап китә, дарулар язалар. Аны өйдә дәваланырга калдыралар.  

  – Бөтен гәүдәм калтырады. Яшәү белән үлем арасында идем. Ярый ла, дарулардан соң сулыш алуым җайланды. Ә менә ике көн күзгә әллә ниләр күренеп саташтым. Тән сызлавына түзеп булмады. Ә ул ютәлне әйтеп-аңлатып булмый. Бертуктаусыз йөткердем бит. Күзем чыгамы дип торам. Авыруны кемнән эләккәнен дә белмим дә. Бер дустым Мәскәүдән кайткан иде. Аны да тикшерделәр. Аның анализлары начар чыкмады. Шуңа да кемнә эләккәндер, белмәдем, – ди ул.   

 Илсөяр табиб кушканнарны тыңлый, өйдән чыкмый, балалары белән аралашмый. Организмы озак көрәшә. Берәр атнадан соң тамакта торган корылык бетеп, какрык килә башлый. Ә ютәле бер айга сузыла. Ул чактагы баш авыртуын ул беркайчан да онытмам, ди.  

 – Вирустан котылам дип имбир, лимон ашаучылар да шаккаттым. Мин аларны ел буе ашый идем. Тик вирус сукты да екты. Нәрсә ашаганны сорап тормый икән ул. Кулларны моңа кадәр дә юып тора идек. Коронавирусның кая килеп чыгасын белеп булмый икән. Кырык ике яшемә кадәр бер дә авыртканым юк иде. Шушы көннәрдә яңадан беркат тикшерендем. Бар да яхшы. Кешеләргә әйтер сүзем бар – сакланыгыз, бар ул вирус!   
Гөлгенә ШИҺАПОВА
Тулысынча укырга

Белгән булсам, баламны армиягә җибәрмәс өчен кредит алыр идем


29 июльдә Башкортстанның Алексеевка бистәсенә Екатеринбурда хезмәт иткән солдат Илдар Сираҗевның үле гәүдәсе табутта кайта. Армиягә исән-сау килеш озаткан ана улының үлеменә әле дә ышанмый. Баламның ни рәвешле һәлак булуын төгәл аңлатучы юк, электр аркасында үлеменә ышанмыйбыз дип өзгәләнеп елый ул.


 Гөлсимә һәм Галинур Сираҗевлар гаиләсе миллионлаган гаиләләрдән бер ни белән дә аерылмый. Шулай ук тырышып-тырмашып дөнья көтәләр, акча җитмәгәндә кредит алып очны очка бәйлиләр. Гап-гади башкорт гаиләсе. Гөлсимә Уфа янында урнашкан Алексеевка бистәсендә агросовхозда хезмәт куя, ире дә шунда эшләп пенсиягә чыга. Галинур лаеклы ялда булса да, керем булсын өчен урам себерүче булып эшли. Ике бала үстерәләр: бер кыз, бер малай. Кызлары Гөлназга да, уллары Илдарга да белем бирергә тырышалар. Илдар механика, техника белән мавыкканга күрә ике дә уйламыйча автотранспорт техникумына укырга керә. Диплом алу белән армиягә чакыру да килә.

 Сираҗевлар да башка гаиләләр кебек, Илдар армиягә бармаса, аннары эш табу авыр булыр дип хезмәт итәргә кирәк дигән карарга килә. Бер ел элек ата белән ана ватан алдында ир бурычын үтәргә кирәк, армия – илнең иминлек нигезе дигән фикер йөрткән булса, хәзер әни кеше никләр баламны армиягә җибәрдем дип кабер өстендә елый.

 — Илдарга 20 яшь тулу белән армиягә алынды. Бер ел инде, үтә дә китә, качып йөреп булмый бит дип уйлаштык. Улыбыз да шундый фикердә иде. Кемдер акча төртеп улларын алып калалар дип ишетеп белә идем, әмма улым да кирәкми диде, үзебез дә начарлыкны уйламадык. Армиядә балалары үлгән ата-аналар турында ишетә идем, әмма ачып карап укымый идем, бервакытта да мондый фаҗига безнең гаиләдә булыр дип күз алдыма килмәде. Менә бит ул ничек була, — дип күз яшьләре белән сөйли Гөлсимә ханым.

Илдар Свердловски өлкәсендә хезмәт итә, аның 28831 санлы хәрби бүлеге Екатеринбурда урнашкан була. Кайтырга 4 ай калганда фаҗига була. 24 июль солдатлар Свердловски өлкәсенең Югары Пышма авылы тирәсендә хәрби полигонга бара. Илдар "Урал" машинасы базасындагы радиостанция янында торган була. Машинага ягылгач аны электр суга. Табиблар коткара алмый. Бу – рәсми версия. Илдарның үлеме турындагы таныклыгында шулай дип язылган.

 Илдарның якыннары аның рота командилары, политрук башта төрлесен сөйләде дип әйтә.

 — Без Илдар белән көн саен телефоннан сөйләштек. Аралашмаган, сәлам бирмәгән көн юк иде. 22 июль мин төнге сменага эшкә киттем, анда сөйләштек улым белән. 23 июль сөйләшмәдек, никтер шул бер аралашмаган көн калган, эш мәшәкатьләре, хуҗалык ыгы-зыгысы белән үтте. 24 июль җитте, Илдар шалтыратмады. Гадәттә, ул үзе уңайлы вакытта шалтырата иде. Ә булмады, балам мәрхүм булган икән, — дип дәвам итә Гөлсимә ханым. — Кичке 19.20дә булган бу хәл. Миңа шалтыратучы булмады. 25 июль иртән билгесез номердан шалтыраталар, тагын банк, кредит алырга кыстыйлар дип алмадым. Таң белән иремә урам себерергә ярдәм иттем, аннары икәүләшеп кура җиләген җыйдык. Аннары түләүләрем бар дип "Сбербанк"ка киттем. Шалтырату булды, тагын алмадым. Анда барып кергәч, SMS килде: "Телефоныгызны алыгыз яки үзегез шалтыратыгыз" дип язылган. Шалтыраттым. "Сезнең улыгыз үлде" дип хәбәр иттеләр.

Егылып китә яздым, минем шашыну башланды, банк кызлары ярдәмгә килде. Яңадан шалтыраттым, ышанмыйм бит. "Әйе, ялгышлык юк", диделәр. Ничек урамны чыкканны хәтерләмим. Иремә: "Илдар чирләгән, кайт әле" дип шалтыраттым. Машина йөртә бит, алай-болай авария булмасын дип курыктым. Аннары әйттем, ул да чак кына егылмый калды. Иртәгә туганнарга туйга барасы идек...

 Екатеринбурдан: "Сез киләсезме? Инде юлга чыктыгызмы? дип гел шалтыратып тордылар. Ачуым чыгып: "Баламны үле килеш алып кайтасым килми, исән-сау килеш кайтарыгыз, бармыйм" дип кычкырганымны хәтерлим. "Дөресме?" дим, тагын "Дөрес" диләр. "Ни булды?" дим. "Йөрәге туктаган", дип әйттеләр. Балам йөрәгенә бервакытта да зарланмады, сәламәт иде. Сәламәт булмаган икән, ничек ул медицина комиссиясен узган? Табиблар кая караган? Өйгә килгән район хәрби комиссары да шуны кабатлый – йөрәк эшчәнлегенең җиткелекле булмавыннан үлгән икән ди. Йөрәге авырткан бала булган икән, аны нинди акыл белән армиягә алганнар соң?

 Рота командиры белән сөйләштем. Баланы нишләттегез дип елап ялвардым. Улымны сау-сәламәт килеш бирдем, нинди йөрәк авыруы турында сөйлисез дигәч, бераз вакыт узгач ул: "Илдарны ток сукты" дип әйтте.

Апаем Екатеринбурда дәвалау уза иде, ерак түгел бит. Аңа SMS язгач та ул чыгып йөгергән. Аңа да йөрәге туктаган дигәннәр. Апам ток суккан бит дигәч, шундагы политрук: "Яланда нинди ток булсын, ни сөйлисез?!" дигән. Башка кеше исә апама да "Урал" машинасында ток бәргән дигән. Үлем кәгазендә дә ахыр чиктә шулай дип язылган.

 Бу хәл ничек булган – билгесез. Безгә сөйләмиләр. Тиз генә солдатларны казармага алып кайтканнар бугай, артларыннан җыештырганнардыр, машиналарны алып киткәннәр. Берсе Илдарны аңын югалткан килеш чатырда таптык диде, икенчесе машина янында яткан ди, өченчесе ашыгыч ярдәм машинасы килеп алган, Илдар реанимациядә үлгән ди... Шулкадәр төрле мәгълүмат!

 Дуслары берни әйтми, аларга сөйләмәскә кушылган дип аңладым. Илдарны соңгы юлга озатырга рота командиры, улымның дусты кайтты, Илнур Билалов – Бөрҗән районы егете. "Улым, мин бит әни кеше, дөресен сөйләп бир", дип ялвардым, шунда ук командиры тора иде, Илнур "Ярар" дип башын гына какты. Хезмәт итеп кайткач, сөйләр дип ышанам.

Гөлсимә ханым Азатлыкка сөйләгәндә "Урал" машинасында электр ут чыкканын башка егетләр дә әйткәнен искә ала. Берничә кеше ток булганын сизгән, әмма никтер ахыр чиктә Илдарны ул ничек үтергән дип аптырый һәм аның ток аркасында үлеменә ышанмый.

 — Солдатлар гаепле түгел, ток сукканын әйткәннәр бит алар. Шулай булган икән, ул очракта ник җитәкчеләр карамаган? Иминлек техникасы бозылган булып чыга. Техника, машина тәртиптә булмаган димәк. Башка егетләргә дә ток суккан бит, әмма ник Илдарны гына үтергән? Мин аны анда үлгәндер дип уйламыйм. Улым машиналарны яхшы эшли иде, тавышыннан ук кайда нинди проблем барлыгын әйтә ала иде. Аны берәрсе машинасын карарга дип алып китәргә мөмкин, берәрсенең гаражында бу хәл булгандыр дип уйлыйм. Аннары гына китереп яткырганнар дигән уйлар килә, — ди Гөлсимә ханым.

 Улын армиядән алып кайтып җирләгән ана адвокат эзли, ул Башкортстанның солдат аналары комитетына мөрәҗәгать итеп ярдәм алуына өметләнә. "Күпме көчем бар, шулкадәр тикшерү уздырырга тырышам. Әлегә мин өченче каттан да төшә алмыйм, өй эчендә генә йөри алам. Көчем юк. Илдар үлде дигәннән соң үземне көзгедән күрдем – карадым, үземне танымадым. Ике төн эчендә карчыкка әйләндем", дип сөйли ул.

 Улым ватан алдында бурычын үтәсен дидек. Ышанып җибәрдек армиягә. Энеләрем Чечняда ут арасында йөреп кайтты. Алар исән-сау кайтты, улым да чыныгып кайтыр дип уйладык. Нигә кирәк булган?

 — Уллары булган ата-аналарга ни диим, мөмкинлекләре булса, җибәрмәсеннәр. Хәзер уйлыйм: кредит алып булса да, армиягә җибәрмәс идем. Армия кирәк нәрсә түгел икән ул. 5 балаң булса да, бер балаң булса да, аны үле килеш күрү – коточкыч фаҗига. Ничек яшәргә хәзер? 

Кулы эш белә иде, кояш баласы кебек балкыр иде. Ике баламны да көтеп алдым. Аралары –10 ел. Яратылып кадерләнеп үсте икесе дә. Илдар эшләп үсте. Техникум дәресләренә барыр өчен эштән бер сәгатькә сорап китә идем. Аның чыгышларын карый идем дә канатлынып кайта идем. Төшке ашсыз, тамагым ач булуын да сизмичә, аягым җиргә тимичә йөгереп йөрдем. Улыма: "Яхшы укыйсың, улым, рәхмәт" дип аркасыннан сөя идем. Киемнәре, итекләре тора, карыйм да елыйм, тынгы таба алмаячакмын. 

 Татарстанның "За сыновей" солдатларның хокукларын яклау оешмасы җитәкчесе Герман Алеткин Азатлыкка армия сафларында ничә солдатның үлгәне турында төгәл статистика юк дип сөйләде.

 "2008 елдан бирле Русия саклану министрлыгы бу мәгълүматны яшерә. 2008 елга кадәр бу ачык чыганакларда бар иде, хәзер юк. Без төрле чыганаклардан эзлибез, табабыз. Безнең фикеребезчә, елына 400 егет вафат була. Ягъни көн саен армиядә бер солдат үлә булып чыга. Бу очракларга уставка сыймаган мөнәсәбәтләр аркасында һәлак булучылар да, үтерелүчеләр дә, кыйнаулар да, бәхетсез очраклар да, җәрәхәтләр алучылар да, үз чирләреннән үлүчеләр дә керә. Нинди чир, диагнозлар белән кайтарылу турында да мәгълүмат юк.

 Армиядә 4нче стадия яман шеш белән авыручылар да пәйда була, пневмониядән үлүчеләр дә очраклары теркәлә, танк астына да керә, әллә нинди очраклар бар.

 Ата-аналар безгә еш мөрәҗәгать итә. Төп сорау икәү. Аның берсе – солдатны ничек кире кайтарырга, чөнки бала авырый. Аркасы авырта, бөгелә алмый, кан басымыннан башы әйләнеп егыла солдат. Ә командирлары моны ялган, хәйлә дип кабул итә. Чакырылу документларына караганда, солдат сау-сәламәт.

 Икенче сорау – бер хәрби бүлектән икенчесенә күчерү мәсьәләсен хәл итү. Була андый хәлләр, кешеләр арасында мөнәсәбәтләре уңай булмый. Йә ата-анасы инвалид, йә баласы кечкенә булып солдатны өйдән еракка хезмәт итәргә җибәрәләр.

 Солдат һәлак булган икән, ата-аналарына көчле адвокат ялларга кирәк булачак. Бу – җинаять эше. Гап-гади кеше монда берни эшли алмый. Бусы – бер. Икенчесе – ата-ананы зыян күрүче итеп тану да кирәк. Зыян күрүче статусы юк икән, алар беркем дә түгел, аларга бер мәгълүмат та бирелмәячәк. Болар эшләнгәч, бәйсез экспертиза булырга тиеш. Кызганычка, бу эrcгумациягә кадәр җитәргә мөмкин. Документлар соралып алынырга тиеш, әмма алар аны йә бирмиләр, йә алар юкка чыгарыла, йә мөһим очраклар кәгазьгә теркәлми кала. Кайчак солдат гомумән башка эштә йөргән булып чыга. Офицер белән түбәне кардан чистарта да аның башына кар яки эш коралы төшәргә мөмкин. Иминлек техникасы турында аңлату булганмы, солдат кул куйганмы – болар барысы да документларда булырга тиеш", дип сөйләде Алеткин.
Тулысынча укырга

Салават Фәтхетдинов: «Мәдәният министры постын Шәймиев миңа ике тапкыр тәкъдим итте»

Халык җырчысы Салават Фәтхетдиновның «БИЗНЕС Online»га биргән интернет-конференциясе 3,5 сәгать дәвам итте. Артист бик күп кызыклы сорауларга җавап биргән.

 Киләсе елның гыйнварында Салават Зәкиевич 60 яшьлек түгәрәк юбилеен билгеләп үтәчәк. Күп кеше бу яшьтә зур дәрәҗәләргә ирешкән була. Татар эстрадасы йолдызы зур дәрәҗәле урын һәм күн канәфи биләү мөмкинлеге моннан 20 ел элек үк бар иде, дип саный.

 «Минтимер Шәрип улы Шәймиев 2000 елда ук мәдәният министры вазифасын тәкъдим итте, мин аңа "Министр белән чагыштырганда күбрәк эшлим" дип җавап бирдем. Чөнки мин көн саен мең кешегә үз сүземне әйтә алам. Минтимер Шәймиев миңа ике тапкыр тәкъдим итте: „Өченчесенең булмавын беләсең бит...“ диде", - дип уртаклашкан БО белән Салават Фәтхетдинов.

 50 еллык юбилеенда җырчы Минтимер Шәриповичка вазифадан баш тартканын кабул иткәне өчен рәхмәт белдергән.

 „Әгәр 2000 елда тәкъдим кабул ителсә, хәзер сезнең алда элеккеге мәдәният министры Фәтхетдинов Салават Зәки улы булыр иде, чөнки бу эштә озак вакытка түзеп булмый“, - ди ул.

 Ә менә Дәүләт Советы депутаты булырга якын да бармас идем, ди җырчы.  

 "Беркайчан да тәкъдим итмәделәр, ә нигә мин үземне көчләп тагарга тиеш? Минем андый гадәтем юк. Минем үз эшем бар. Мин беркайчан да исемемне дә, фатирымны да сорамадым, мин үзем белгәнне эшлим", - дип белдергән җырчы.
Тулысынча укырга

Ана каргышы төште Сөмбелгә...

Җиденче сыйныфта безнең белән Сөмбел исемле кыз укый башлады. Ул Кемерово өлкәсеннән, әтисе лаеклы ялга чыгу сәбәпле, күченеп кайтып, безнең авылда яши башлаган иде. Сары бөдрә чәчлә­рен ике толым итеп үреп куйган сөйкемле кызны бер кү­рүдә ошаттым. Без бик якын дуслар булып киттек. Бер партада утырабыз, мәктәпкә бергә барабыз, бергә кайтабыз. Сөмбелнең үз әнисе моннан биш ел элек каты авырудан үлгән. әтисе кабат өйләнгән. 

 Сөмбелнең сеңлесенә ул вакытта нибары өч яшь булган. Яңа әни үзе тагын бәби алып кайткан. Сөмбел, миңа калса, үги әнисен бик яратып бетерми иде. Сәбәпләре дә булгандыр инде. Ни генә әйтсәләр дә, хатын-кыз үз баласын күбрәк яратадыр инде ул. Кызы белән яңа хатын арасындагы мөнәсәбәтләрнең кискен икәнен әтисе белә, ләкин Сөмбелне якламыйча, хатыны сүзен җөпләп яшәргә тырыша иде. Дустымның бөтен хыялы тизрәк ата-ана йортыннан чыгып китеп, аларны сирәгрәк кү­рү. Шуңа күрә сигез клас­сны бетерүгә, ул күрше районда бухгалтерлар әзерләүче техникумга укырга керде. Безнең очрашулар да сирәгәйде, чөнки ул инде авылга каникуларга гына кайтып йөри башлады. Ул тагын да чибәрләнеп китте. Кө­дрә чәчләрен таратып җибәреп, клубка килеп кергәндә бик күп егетләрнең күзләре анда гына була иде. Аны колхоз рәисе улы Самат озата кайта башлады. Егет бик чибәр иде. һәм авылның бик күп кызлары аның белән сөйләшеп кенә торуны да бәхеткә саныйлар иде, ахрысы. әмма мин дустымның кемне яратканын беләм. Безнең бит бер-беребездән серләребез юк. Ул безнең белән бер сыйныфта укыган Илшатны бик ярата иде. Колхозчы гаиләсеннән булган бу егет нәрсәсе белән үзенә караткандыр Сөмбелне?  

 Еллар үтте. Мәктәпне тәмамлап, без дә төрле якка таралдык. Бервакыт дустымның кияүгә чыкканын ишетеп, гаҗәпкә калдым. Авылда сөйләүлә­ренчә, Самат әти-әнисен алып, Сөмбелне кияүгә сорарга кил­­гән булган. Кызның ата-аналары шатланып табын хәс­тәрлә­гәннәр, мулланы ризалатканнар. Дин әһеленең яшьләрне Ислам кануннары буенча ир белән хатын дип игъ­лан итүе алдыннан гына ишек ачылып китеп, Илшат килеп кергән. Кергән, нигәдер өс­тәлдәге ризык тулы савытларны кулы белән идәнгә сыпырып төшергән, аннан түрдә утырган Сөмбелне кулыннан алган да, урамга чыгып киткән. Кыз, сихерләгән кебек, карышмаган. Илшат өйлә­ренә дә кереп тормыйча, олы юлга чыгып, машина тотып, сөйгәне белән Казанга китеп барган. Иң аянычы шул: Самат та, әнисенең илереп елавына карамастан, хурлыгыннан машинасына утырып, юл­га чыгып киткән. һәм, каршыга чыгып, юл һәлакәте ясаган. Саматны авыр хәлдә сырхауханәгә озат­тканнар. Егет аңсыз булган. Бу хәлдән соң әти-әнисе улларын дөбердәп торган егет кебек бүтән күрмәделәр. Башта ул өч көн район сырхауханәсендә ятса, аннан дүрт ай шәһәр больницасында булды. Ләкин аны комадан чыгара алмадылар. Вакыт үтү белән аны янә районга кайтардылар. әти-әнисенә әйтеп караганнар: «өмет юк, ясалма сулыш алу аппаратыннан өзик», — дип. Лә­кин алар риза булмады. Аннан Саматны өйгә алып кайттылар. Хәлен белергә кергән кешеләр танырлык түгел диделәр. Ике ел яшә­де шу­шы хәлләрдән соң Самат. үзе бетеп, әти-әнисен картайтып, авыруга сабыштырып, гүр иясе булды. ә бит комадагы авырулар бөтенесен белеп ята дигән фикер бар, бары ашау, селкенү һәм башка их­тыяҗларны башкара алмыйлар. Бу очракта авыруның үзе өчен дә, караган кеше өчен Аллаһының сынавымы бу? Бит аларның төк­рек­ләрен дә махсус аппарат белән суыртырга кирәк.   

 Ә Сөмбелләр авылга кайтып, туй мәшәкатьләре белән йөрделәр. Аннан клубта зур мәҗлес оештырдылар. Алар клубка зур кәстрүлләр, би­доннар белән табын ризыгы ташыганда, Саматның туганнары­ ни кичерде икән? Ана кеше бары бер җөм­лә ыргытты диделәр. «Мин кичергәнне кичерсә ярар иде», — дип. Сөм­белләр мул яшәдер. Иң яхшы йорт, иң зат­лы машина аларда булды. Чөнки ул берничә авылны берләштергән райпода бухгалтер иде. Лотерейга машина откан дип тә сөйләделәр аның турыда. Башта малай, аннан кыз тапты Сөмбел.   

 Ана каргышы улы Самат яшенә җиткәч төште Сөмбелгә. Малае юл һә­ла­кә­тенә очрап, фаҗигале рәвештә бакыйлыкка күч­те. Илшатны бу кайгыдан соң инсульт китереп бәрде.   

 Яшь вакытта без бернәрсә турында да уйламыйбыз. Гел шулай матур, бәхетле булырбыз кебек тоела. Ләкин эшлә­гән гамәлләре өчен кеше фани дөньядамы, ахирәттәме җавап бирә. Бер бәхетсез гел бәхетсез дигән гыйбарә дә бар. Балачакта әнисез калган Сөмбел гаилә тормы­шында бәхетле булды микән? Илшатны бик кырыс ир, теге никах көне өчен гел хатынын талап торган дип ишеттем. Кыйнап ташларга да күп сорамагандыр. Ризык тулы өстәлне аударган ир юньле булды микән ул?
Алмазия ГАТИНА, 
Казан Татарстан яшьләре
Тулысынча укырга

“Кияү, ачуланмасаң, тагын килдем” (ГЫЙБРӘТ ӨЧЕН)

Әтиебез әниебезнең туган авылы Төркәшкә (Кукмара районы) кунакка бара торган була. Шунда ике толым итеп үреп сал­ган кара чәчле, сызылып киткән кыйгач кашлы чибәр әниемә күзе төшә дә инде. Әбием, ягъни булачак кайнанасы, туганнарына кунакка килгәч, аңа ерактан гына әниемне күрсәтәләр. “Оексыз түгелме соң бу бала?” — дип сорый әби. “Юк-юк, аягында капрон оек аның”, — дип җавап бирә тегеләре. “Нинди капрон оек булсын, аягыма кияргә нибары бер пар иске галошым гына бар иде. Әтиең кияүгә мотоциклга утыртып алып китте, капка төпләренә кайтып туктагач карасам, бер галошымның бавы өзелеп төшеп калган, бик читенсендем”, — дип сөйли иде әни.   

 Әниемнәр бик ярлы яшәгәннәр шул. әтисе Ху­җиәхмәт әниемә дүрт яшьләр тирәсендә эш эзләп читкә китә. Шул китү­дән кайта алмый — сугыш башлана. “Сугыш башланыр алдыннан бер посылкасын алырга өл­гер­дек, — дип искә төшерә иде әни. — Кечкенә булсам да шул посылканы ачкан мизгелләр хәтеремә бик нык уелып калды. Чөнки посылка эченнән мин өмет иткән матур күлмәк урынына каешланып-майланып беткән тракторчы чалбары, ярты кызыл кирпеч һәм агач череге генә чыкты. Посылканың эчен ачып алыштырган кеше­ләр, сабый хакы дип, әтием җибәргән әйберләрнең берсен генә булса да калдырсалар соң! Алай да, әнием посылкадан чыккан чалбарны юып, миңа пәлтә тегеп киертте. Итәкләре кыскарып беткәнче йөрдем ул пәлтә белән. Яшьлегемдә кеше бакчаларын казырга да күп йөрдем. Хуҗаларның кай­сы акча, кайсы ризык биреп бәхилләтә иде. Бер­вакыт шулай берәү­ләрдә көне буе бәрәңге казыдым. Кулга ике бә­рәңге тоттырып чыгардылар. Ятим бала дип санламаганнардыр инде”.   

 Кияүгә чыккач та җи­ңел булмый әнигә. “Берсеннән-берсе кечкенә дүрт бала. Кайнанам чирле, әле иремнең авыру апасы да бар. Эшкә батыр булдым, әтиеңнең туганнары мине бик яраттылар. Бервакыт аш кашыгын сындырдым. Алюминийдан эшләнгән кашыклар бик тиз сына иде. Билгеле инде, әнкәй бераз әрләп алды. Шулвакыт кунакка кайткан олы кызы: “Әни, орышма киленеңне. Кашык сынмаса, яңасын кибеттән кем алыр иде”, — диде. Бакчалары зур, кызыл балчыклы, берүзем эшләп бетерәм шуны. Әтиең шофер, эштән бушамый. Бер­вакыт бәрәңге төбе өям, әнкәй бакчага чыкты да: “Бездә бә­рәңге төбен китмән белән өяләр, кызым, көрәк бе­лән түгел”, — диде. “И-и, әнкәй, безнең якта бөтен кеше дә көрәк белән өя. Бәрәңге төбе йомшый, биек тә өелә”, — дидем. әнкәй, аны-моны уйламыйча, малае эштән кайткач: “Килен көрәк белән бә­рәңгене бозып бетермәсә ярый инде”, — дип зарланган. Әтиең бакчага чыгып, кулдан көрәкне тартып алды да: “Бар, эшли белмәсәң кереп кит”, — диде. Көне буе эссе кояш астында баш күтәрми эшләгәнгәме, бик хәтерем калды. Яшьлегем беләндер инде, әйберләремне төенчеккә төядем дә әни­ләргә кайтып киттем. Дүрт баламны аннан соң кайтып алырга иде исә­бем. Авылга турыдан ике урман аша 10 чакрым кайтырга кирәк. Мин беренче урманга җиткәндә дөм караңгы иде инде. Карыйм, юлда бүре утыра. Алга барыргамы, кире кайтыргамы дип, туктап калдым. Бүре дә кузгалмый утыра. Ни булса шул язгандыр дип, белгән догаларымны укып, бүре каршына атладым. Минем бәхетемә, бүре дигәнем арбадан төшеп калган печән чүмәләсе булып чыкты. Төн уртасында өйгә кайтып җиттем. Ул вакытта әбием дә исән иде әле. Мине орышмадылар, тиз генә йокларга урын җәеп бирделәр. Иртән әбием янына утыртты да: “Балакаем, син кайт инде. Дүрт балаң бар. Кодагый да авыру, рәнҗеп китә күрмәсен. Яшь вакытта үпкәләрсез генә булмый инде ул. Тормыш — арба, шалтырап бара. Сабыр булырга тырыш, балам. Кияү кызу булса да, эчми-тартмый бит”, — диде. Мине, күчтәнәчләр биреп, иртә таңда әни белән әби озатып калдылар. Кайтып керсәм, әнкәй сидекле чүпрәкләрегезне сыгып кисәү башына киертеп, киптерергә мич буена тезгән дә, хәле китеп яткан, ә сез, балалар, елап шешенеп беткәнсез. “И-и, балакаем, кайттыңмы, Аллаһы Тәгаләдән кызым кайтса иде дип сорап ялвардым, рәхмәт төшкере, ишетте”, — дип, каенанам мине кочаклап ук алды. Шуннан соң әнкәй озак тормады инде, бәхиллеген биреп гүр иясе булды. Авыру кызы бераз гына алданрак вафат булган иде”.   

 Әниебез бик кыю, тәвәккәл булды. Бишенче баласын тапкач, әни өч айлык бала белән өйдә утыра икән. Колхоз рәисе: “Эшкә чыкмый, колхоз печәне белән мал туйдырып ята, кереп тикшерергә кирәк”, — дип сүз ишеттерә. әниемнең моңа бик хәтере кала. Баланы юрганга төрә дә, кәнсәләргә китә. Килеп кергәч тә баланы рәиснең эш өстәленә куя: “Сез баланы карагыз, мин колхоз эшенә киттем”, — дип фермага эшкә менеп китә. Кычкырып елаган баланы кәнсәләрдә эшләүче кызлар кулдан-кулга йөртеп тә тынычландыра алмагач, председатель сеңлемне өйгә алып кайтып куярга куша. Әниемнең чын­лап та эшкә киткәненә ышанмый, күрәсең. Кәнсәләрдә эшләүче кыз капка биген ачып кереп, баланы караватка салып калдыра. “Эштән кайтсам, бала карават кырыена ук килеп җитеп йоклаган, ничек егылып төшмәгән”, — дип сөйләде әни. Шулай итеп, колхоз рәисе сарайларны тикшерергә керми, әнигә эшкә чык дип бүтән бәйләнми. Без мәктәп тәмамлап авылдан чыгып киткән елның көзендә әбиебез үлде. Ә алты айдан 21 яшьлек абыебызны җир куенына салырга туры килде. Шунда әнинең: “Бала үлеме ана үлеменнән авыррак икән”, — дип елаганы хәтеремә уелып калган.   

 Әнием бик зирәк, ачык күңелле, кешелекле иде. Инде замана авыруы белән авырый башлагач табибларга күренү өчен әниебезгә дүрт ел буе Казан юлын таптарга туры килде. Ярый әле игезәк сыңарым, күрше авылда гына торучы сеңлем, абыем һәр атнаны диярлек кайтып әниләргә булы­шып килергә җай табалар иде. Көннән-көн хәлсезләнгән әниебезне әти Кукмарадан электричкага утыртып җибәрә, без Казанда такси белән каршы алабыз. Берсендә таксига кереп утыргач әнием башын җилкәмә салды да: “И-и, кызым, бер хәлем дә юк, ничек килеп җиткәнемне үзем генә бе­ләм”, — диде. Машинадан төшкәндә бер чиләк йомырканы күреп өнсез калдым. “Ничек күтәреп килдең аны?” — дим. “Сез монда өчәү бит, бүлә баш­лагач күп тими ул, кияүдән дә яхшы түгел буш кул белән килүе”, — диде әни. Әнием өйгә килеп кергәч тә һәрвакыт: “Кияү, ачуланмасаң, мин тагын килдем инде”, — дияр иде. “Нигә һәр килүеңдә шулай дип әйтәсең?” — дип сорагач, әнием: “Син кызым булсаң да, йорт башы — кияү, йортыгызда кунак булу өчен аның рөхсәте кирәк. Малаең кит дип әйтсә түр башына үт, киявең кит дип әйтсә ишек бавын тот дигән борынгылар”, — дип җавап бирде. Нинди зирәк сүзләр! Ирем дә әниемне бик якын күреп, зур хөрмәт күрсәтте. Әни килгәч бөтен балалар да безгә җыела бит. Иремнең ялгыш кына да туганнарыма караңгы чырай күрсәткәне булмады. Әни килер алдыннан үзебезгә дә алмаган бер пакет тәм-томны җыеп кайтканына бик күңелем була иде.  

Инде әниебез вафат булганга да күп еллар үтте. Ярый әле кайтып йө­рергә туган йортыбыз бар. Намаз иясе булып бу дөньядан китеп барган әниебезне дә, аннан калып биш кенә ел яшәгән әтиебезне дә догадан калдырмыйбыз. Туган нигезеңә кайтып, әти-әниләреңне искә алып Коръән ашлары үткәрә алу үзе бер бәхет икән ул.
Гүзәлия СӘЙФУЛЛИНА. Казан. 
Тулысынча укырга
Подписаться на: Сообщения (Atom)